🕥 31-Minuten-Lesung
Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 7
Die Gesamtzahl der Wörter beträgt 4060
Die Gesamtzahl der eindeutigen Wörter beträgt 1913
40.6 der Wörter gehören zu den 2000 häufigsten Wörtern
55.8 der Wörter gehören zu den 5000 häufigsten Wörtern
64.6 der Wörter gehören zu den 8000 häufigsten Wörtern
Min uylap kuydım: «Ägär dä barlık soraularga cavapları da bulgaç, nigä mondıy söyläşüne başladılar, oyıştırıp aldılar ikän alar?» Üzlärennän sorasam, döres yul bulmıy ide bilgele. Häm min alarga mondıy vakıyganı söyläp birergä buldım:
— Ber avılda ike kız yäşägän, alar üzara bik tä dus ikännär,— dip başlap kittem.— Könnärneñ berendä ikese dä berdäy ber yegetkä ğaşıyq bulgannar. Närsä eşlärgä? Tön yokıları kaçkan. Berençe kız uylagan: «Ägär dä min bu yegetkä kiyäügä çıksam, dus kızım ğomerlek yöräk yarası alır!»— digän häm bäheten täqdirgä bagışlagan, yegetne, hätta kilep, kulın sorasa da kire kagarga bulgan. İkençe kız isä: «Min yaratkan yeget iptäş kızım artınnan yöri, ämma min, bähetle bulasım kilsä, anı üzemä tartıp alırga tiyeşmen!»— digän. Üzen ihtıyarına buysındırıp, dus kızına tege yeget hakında naçar süzlär söyläp, anıñ küñelendäge hislären suıtu eşenä kereşkän häm maksatına ireşkän monısı. Yegetkä şul ikençe kız kiyäügä çıkkan. Ämma aña dus kızı üpkälägän häm alar üzara ğomerlek doşman bulıp kalgannar.
Vakıyganı bäyän itüne şunıñ belän tuktattım da, duslarıma sorau birergä itkän idem, aradan berse:
— Bolarnıñ berençese döres eşlägän, ikençese mäkerle bulgan,— dide.— İhtıyarda härvakıt mäker häm häylä bar!
— Anısı başka mäsälä,— didem, süzläremne dävam itep,— ämma bu kızlarnıñ kaysında tabiğıy başlangıç östenlek itte, kaysında ruhi quät?— dip soradım.— Şunısın da iskärtep kalu ähämiyätle: tabiğattä dä yazmışka buysınu häm ihtıyarlı bulu töp yäşäeş zakonı, ruhta da!
Alar bähäsläşep aldılar häm barıber dä berençe kızda ruhi başlangıç quätle ikänlegen äyttelär. Min dä alar belän rizalaştım häm:
— Monı niçek, närsädän beldegez?— didem.
Alar:
— Ul kız üzeneñ ihtıyarına sukırlarça iyärmägän,— didelär.
— Äye,— didem,— ämma ul yazmış kulına üzen sukırlarça tapşırgan bit! Närsädän çıgıp ruhı köçle kız dip äytäsez? Bälki yalgışkansızdır?— dip tä soradım.
Alarnıñ aptıraşta kaluların kötmägän idem. Ämma aradan berse:
— Ällä sez ikençe kıznı yaklarga mataşasızmı?— dip sorap, mine duslarım karşında süzsez kaldırdı.
28.12.2009.
AKILLI KEŞE KÄYEFE
Hikäyät
Ber hezmättäşem haman da hucalarga kiredän sukalap, alarnı yamanlap yöri torgan ide. Anıñ käyefe öçen borçılıp:
— Dustım, bik alay häsrätkä birelmäsägez ide!— didem bervakıt.
— Sin närsä, hucalar cırın cırlap, köylärenä biyep yörgän bulasıñ,— dide ul, häyranga kaldırıp.
Bu räveşle itep äytkän keşe yuk ideme üzemä, käyefem kitte, aklanırlık süzlär dä taba almadım. Şulay da:
— Alar mine kızıksındırmıy idelär bit!— digän buldım.
Ä tormış vakıygaları üzgärä dä kuya ikän ul. Kötmägändä-belmägändä dustımnı kürdelär dä yugarıga, hucalar üz aralarına aldılar. Eleklärne minnän hörmäten yäşermäüçe dustım, ni hikmät, eşe küplek säbäpleder inde, hätta sälam birülären dä kızgana başladı. Häyer, bu qadim zamannardan bilgele tormış-yäşäeş tärtibe ide.
«Keşeneñ kem ikänlegen beläseñ kilsä, anı urınlı cirgä kütär — yöze açılır, zatı kürener»,— digän halık täcribäsen isemdä totıp, moña borçılmau fikeren alga çıgardım.
Berniçä ay ütügä, dustım kabat üz cayına kayttı bit. Tagın da hucalardan zarlanu süzlären işettem. Ämma fikerlären urtaklaşmadım, barı tik:
— Sezneñ hakta da şuşındıy uk süzlärne äytälärder äle,— didem.
Kinät anıñ yöze üzgärde. Kızarındı. Bürtende häm:
— Keşegä yarap betep bulmıy inde!— dide.— Şularnıñ süzen tıñlap yörüçelärne äyter idem!
Süzeneñ üzem hakında barganlıgın añlap, küñelem koyılıp töşte. «Menä bit nindi akıllı keşe!»— didem üz aldıma.
YaZMIŞ KÜPERLÄRE
Hikäyät
İke oyışmanı kuşıp, bersen genä kaldıru säyäsäte mäydanga çıgıp, bu hakta färman da ireşep, hezmättäşlärem hävefkä töştelär. Kübese yaña hucalar karşısına läbbäykä totarga yögerep, üzläreneñ kemleklärennän häbärlär birep, däräcälären saklap kalu, eş urınnarın yugaltmau öçen tırışlıkların kürsätä başladılar. Şundıylardan ber dustım:
— Min inde küper saldım. Alar mine üz ittelär. Urınımnı da saklap kalaçakların, zıyan da kitermäyäçäklären väğdä ittelär. Sin niçek?— dide.
— Barganım da, kürgänem dä yuk alarnı. Yazmıştan uzmıy bulmıy!— dip, bitaraflıgımnı belderdem.— Barıber kemne dä bulsa kıskartaçaklar bit inde. Ägär dä bu bäla minem başka töşäçäk ikän, närsä eşli alam?
— Barıgız, söyläşegez, mondıy vakıtta ihtıyarsız ğamäl kılırga yaramıy!— dide ul, bik döres häm urınlı kiñäşen birep. Ämma barıber dä üzemne atlap uza almadım. Bähetem täqdir kulında ide.
Häm menä tersägemne teşlärgä turı kilde. Aldan yul salıp, kemleklären belderep kuygan hezmättäşlärem yaña oyışmada däräcälären dä, urınnarın da saklap kaldılar, hätta kaysıları yugarırak märtäbälärgä dä kütärelde. Häyer, miña da urın taptılar, anısı. Ämma däräcämdä şaktıy tübänäytep, cannarın sıkratıp kına bolarnı eşlädelär. Hälem harap ikänlegen töşendem.
Ä vakıt bara tordı. Anıñ üz iläge aşa keşelärne uzdıru ğadäte bar. Elekkege hezmättäşläremnän niçämä tanışım tübängä koyıldılar. Tege kiñäş birgän dustım, ber könne oçrap:
— Bu oyışmada hucalar barısı da ahmaklar ikän,— dip, miña ozak kına tel sandugaçın sayratıp aldı. Notıgı kaynar häm avır ide.
Süzläre tökänügä: «Dustım, ihtıyarıgız köçle tügelmeni sezneñ, nigä äle yazmıştan östen çıgu telägegezdän kire kayttıgız?»— dip soramakçı idem, ul, süz başlavımnı tıñlarga da telämiçä:
— Sez — bähetle! Bar ğamälegezne dä akıl belän başkarırga niçek başıgız citä?— dip sorau birde.
Bu süzläre kotımnı alganday buldılar. Fikerlärem taraldılar da kittelär. Şulay da: «Yazmıştan uzmış yuk!»— dimäkçe idem, annarı anıñ üzeneñ dä şul hakta äytkän ikänlegen töşenep ölgerdem. Citmäsä mine bähetle dip atadı bit!
Dustımnıñ ul arada kesä telefonına şaltırattılar, söyläşep aldı da:
— Mine kötälär!— dip kitep bardı.
Şunda berazga uyga birelep tordım. Çınnan da bähetle keşelär genä üzlären yazmış kulına tapşıra alalar ikän, bähetsezlär daimi räveştä ihtıyarga tayanırga mäcbürlär şul diyäräk fiker yörtep, üzem öçen söyenep aldım. Ämma şunda küñelemdä sorau da tudı: «Bälki bez ihtıyar-teläklärebez arkasında bähetebezne kimetäbezder, yazmışıbıznı bozıp kuyabızdır?»
Bu uyım kölke toyıldı. Yılmayıp kitep bardım.
AKILSIZ KÜZLÄR
Hikäyät
Ber babay onıgı belän yulga çıkkan. Baralar ikän bolar, baralar... Häzer halık bay bit, artık äyberlären saklap totmıy, taşlıylar da kaldıralar.
Yulında babay ber çiläkkä yulıkkan. Tayagı belän äüväle aña sukkalap karagan, annarı eçenä törtep-törtep algan. Şulay çiläkneñ töbe yuklıgın añlagan. Malay, anıñ bolay eşläven kürgäç, avızın yırıp äytkän:
— Babam, nişliseñ sin? Keşedän oyat bit,— digän.
— Yarıy äle minem küzlärem naçar kürä, yuksa siña oyat bulır ide,— digän babası.
Malay uyga kalgan, ul miña närsä äytte ikän diyäräk aptıragan.
Bolar bara birgännär. Babay tayagına tayangan häldä beraz häl alırga tuktalgan. Malay şunda agaç başındagı ber koşnı kürgän dä kölä başlagan.
— Närsä buldı, ulım?— dip sorıy ikän babay.
— Änä ber koş oyasına kerä dä çıga, kerä dä çıga!— dip añlata ikän onıgı.
— Monıñ ber dä kölke cire yuk bit, ulım,— di ikän babay,— sin dä kön eçendä öygä kırık tapkır kerep çıgasıñ, şuşımı kızık?
Alar yulların dävam itkännär. Malay haman uylıy ikän: «Babam miña närsä dip äytergä teläde ikän?»— dip. Şunda kürä: balalar su koyınalar. Malay tagın kölä başlıy.
— Närsä buldı ulım?— dip sorıy babay.— Miña da äyt äle!
— Anda malaylar su koyınalar!— dip cavap birä onıgı.
— Anıñ närsäse kölke?— di babay.
— Alar ıştansız kerälär bit!— di, haman da kölep onıgı.
— Üzlären su koyındıralardır, ıştannarın tügel!— dip äytep kuya babay.
Onıgı tagın uyga birelä. Babam närsä äytergä teläde ikän diyäräk aptırap bara. Şunda aña babası äytep kuya:
— Küzeñ kürmäügä sıltau oyatlı itä şul!— dip.
Şunda gına onıgı anıñ bayadan birle närsä turında äytä-äytä kilgänen añlap ala da:
— Küzeñ kürü ber häl, akılıñ bulmasa, sukır yörüeñ häyerle!— di.
10.01.2010.
BUY HÄM AKIL MÄSÄLÄSE
Hikäyät
Ber avılda ilgä ber, küzgä yäm ike kız üsep citkännär. Alarnı kiçke uyınnan yegetlär ozatıp kilälär dä kilüen, ämma kapka baganaların gına koçaklap kalırga mäcbürlär di. Bu häldän yäş-cilkençäk tämam ğacizlektä kalgannar. Nişlärgä digän häsrättä ber babayga akıl estäp kilgännär. Ul alarga äytkän:
— Tölke belän yözem cimeşe hakında mäsälne beläsezme? Sez dä şul häldä,— digän.
Yegetlärneñ babaynıñ bu tanış närsäne äytüenä açuları kilgän, şunda berse:
— Bezdän tölke kebek buyıgız citmi dip kölmäsägez dä yarar ide. Kiñäş soragan buldık tagın, Sezne akıllı digän süz ildä yukka gına kolaklarnı pıçratıp yöri ikän,— digän.
Keşelärdä dorfalık kaysı oçrakta häm ni öçen bulganlıgın añlagan babay aña sabır gına äytkän:
— Min kızlar turında uylagan idem. Yözem cimeşläre peşep ölgersälär, tölkeneñ avızına üzläre özelep töşkän bulır idelär!
Yegetlär anıñ bu kiñäşen algannar häm rähmät äytep çıgıp kitkännär. Kızlarnıñ uramına kilep, şunda tezeleşep utırgannar. Karşı yakka, avızların açıp älbättä. Şulay çibärkäylärneñ peşep citülären kötärgä bulgannar ikän imeşter.
Bolarnıñ şuşı ahmak hälläre turında babayga süz ireşkäç, ul alarga tagın akıl birergä kiräkter dip kitkän. Kilsä — kürä: halık süze hak ikän! Ul üzen: «Hämmä hakıykıy süzdä hikmät yuk!»— dip yuatkan da, annarı şundagı yegetlärgä sälam birgän.
Menä kızlarnıñ berse, köyäntäsenä çiläklär asıp, su alıp kaytırga kapkadan çıkkan. Yegetlär aña:
— Çibärkäy, kaya barasıñ?— dip äytep kalgannar.
Ämma kız:
— Sezneñ anda ni eşegez bar?— digän dä üz sukmagı belän kitep bargan.
Anıñ artınnan yegetlärneñ älege dä bayagı berse:
— Yäşel älegä, peşä başlamagan da!— dip äytep kalgan.
Ul arada kıznıñ ikençese dä kapka töbendä päyda bulgan häm kürşelärenä taba bara ikän, yegetlär:
— Kaya kitteñ, çibärkäy?— dip artınnan äytep kalalar.
Alarga kız:
— Kürşebezgä iläkkä, kiräge bulır ciläkkä!— dip cavap birep uzgan.
— Närsä, ciläk peşkänme ällä?— dilär ikän yegetlär.
— Peşkän-peşkän dä özelep töşkän!— dip, kız yuk ta bulgan.
— Peşkän siña,— di ikän tagın da yegetlärneñ şul uk berse.— Monısı da älegä yäşel, bala-çaga kebek söyläşä!
— İ-i,— digän babay, bu yegetlärgä şaklar katıp,— sezneñ dä buyıgız gına üskän, ä kızlar inde ikese dä peşkännär, agaçlarınnan özelep tä töşkännär!
Şuşı süzlären äytkän dä kaytıp ta kitkän. Yegetlär babaynıñ bezgä närsä äytüe ikän dip aptıraşta kalgannar.
Belmim, äle haman da aptıraşta utıramı ikän? Kayçagında şularnı barıp ber küräse kilä. Ä bälki alarga da akıl kergänder?
İLDÄ YıGET BULMASA
Hikäyät
Dönya yözendä küzlärneñ yavın alırlık çibär kızlar siräk bula dilär. Ber avılda güzällärneñ-güzäle ber kız üskän. Anı kürgän keşelärneñ hätta tön yokıları da kaça torgan bulgan, alar güyäki üzläreneñ cannarın şul kızga küçkän itep tä toyalar ikän. Menä şul inde alarnıñ kotların algan.
Ä kız üskän, buyga citkän. Anıñ maturlıgı turında cırlarda cırlangan, süzlärdä söylängän. Ul arada iptäş kızları kiyäügä dä çıgıp betkännär, tik bu güzälkäyneñ genä kulın sorap hiçkem dä kilmi ikän. Atası aptıragan, änise borçıla başlagan. Nişlärgä dä belmägännär. Şunnan alar berär akıl iyäse belän kiñäşep kararga bulgannar: ul närsä äyter ikän?
Beleşä torgaç, kürşe avıllarında gına şundıy keşe bar ikänlegen işetkännär. Kıznıñ ätkäse aña kilgän, kitergän küçtänäçlären birep, küñelendäge seren söylärgä kereşkän. Bu akıl iyäse ak sakallı babay ikän. Ul aña bolay digän:
— Sin, enem kem, irtäräk kilgänseñ, kızıñ äle kiyäügä çıgar yäşenä citmägän!
Ata keşe moña bik aptıragan. Bu babaynıñ inde akılı çıga başlagan ikän, halık yüri, minnän kölär öçen Lokman Häkim başı bar añarda dip äytkännär, aldagannar bit diyäräk, açulı häm üpkäle kileş kaytıp kitkän. Şulay da bu babay:
— Kızıñnan sorasañ, ul da şunı äyter!— dip, bu atanı ozatıp kalgan.
İr öyenä kaytkan. Äüväle hatınına bu babaynıñ närsä äytkännären söyläp birgän, annarı kıznıñ üzennän sorap kararga bulgannar:
— Kiyäügä çıgasıñ kilmime?
Kaysı tärbiyäle bala, il küzenä ber isäplängän çibär zat:
— Minem kiyäügä çıgasım kilä!— dip avız salındırıp äytsen inde? Älbättä «yuk!» dip cavap birgän.
Yarar, bu babay döres kiñäş birgän ikän diyäräk, ata belän ana rizalaşkannar: «İrtäräkter şul!» Häm kötärgä bulgannar.
Vakıtlar bara torgan. Kiyäülär yuk ta yuk di. Ä iptäş kızları inde balalar alıp kaytıp, bişek tirbätep, kaynanalarınıñ yalçısına äverelep betkännär. Ata belän ana kiñäşep, tagın tege babayga kitkännär. Akıllı süzlären işetäseläre kilgän. Ämma babay alarga:
— İrtäräk kilgänsez,— digän,— bakça göle sulgannı kötmägänsez!
Bolar bu yulı ikäüläp aptıraşta kaytıp kitkännär. Üzläre bara, üzläre söyläşä ikän:
— Bu babaynıñ ber dä akılı yuk kürenä, ildä buranlı kış, ä ul bakça gölläre sulmagan digän bula!
Şunda ata keşe ah itep kuygan häm äytkän:
— Karale, anası, ul babay bit bezgä kızıbız közen kiyäügä çıgasın belderep şulay söyläde,— digän.
Bolar şul hataları belän şat bulıp öylärenä kaytkannar. Kızlarına yaktı yöz, açık çıray kürsätkännär. Ämma anıñ kartaya baruın kürep, borçıluga da töşkännär.
Şulay yaz citkän, cäygä dä kergännär. Kızların, ciläkkä bargaç, irlär kürep kalıp:
— Yazgı çäçäklär sulganday sulgansıñ, cämiläkäy!— dip cır köyläp kalgannar. Älbättä alarnıñ «cämiläkäy» digännäre «çibärkäy» digän süz ikän.
Közdä bu yortka rättän öç yauçı kilgän, barısı da asıl irlärgä kıznı dimlilär ikän. Ata-anası da karşı tügellär, yegetlärdän yuk ikän, ğailä korıp karaganı da yarıy imeş. Ämma kız andıylarga hatın buludan baş tarta torgan.
Bu häl tagın da aptıraş kına bit.
Äti-ätise kabat kitkännär tege babayga. Ämma ul inde gür iyäse ikän. Kiñäş ala almıyça kaytkannarında ana keşe yılıy ikän:
— Ay-hay la Lokman Häkim kebek akıl iyäse ide, kızıbıznı kayçan kiyäülär sorap kiläsen dä äytkän ide,— dip.
Öylärenä kilep kergännär. Kızga ber dä yäm kürsätmägännär, häsrättä utıralar ikän. Kız da boyıkkan. Annarı äytkän üz aldına: «Bolar belän gam çigep utırgançı, ir kuyınında yäm buluıñ artık!»— diyäräk. Häm kem sorap kilsä dä, anıkı bulırga niyät itkän.
Bähetenä ber yegettän yauçı kilgän. Ämma äti-änise:
— Kızıbıznıñ üzennän soragız, ul inde yäşendä bezne kuıp citep kilä, üz akılı — üzendä!— dip, kimsenep cavap birgännär.
Ä kızları, niyätenä kürä, yauçıga rizalıgın äytkän.
Tuylar ütep, küñellär tınıçlanıp kalgaç, ata belän ana söyläşep utıralar ikän. Ana keşe äytä di:
— Bakça göle kebek çagında kızıbız berkemgä dä kiräk bulmadı, inde köz kebek sulgaç, aña adäm karıy başladı,— dip.
Şunda ata keşe dä tege babaynıñ akıllı süzläreneñ mäğnäsen töşenep algan häm:
— Çibär kızga yöräge citärlek batır yeget ildä bulmagannan ul, hatın!— dip äytep kuygan.
Şunda gına dönyanıñ serläre alarga açılıp algan.
ÜLEMNÄN KURIKKAN YıGET
Hikäyät
Ber yeget ülemnän kurka başlagan. Häyer, adäm balasına has sıyfat bulganlıktan, moña bik alay iğtibar da birep tormaska mömkin ide. Ämma yegetneñ kurkaklıgı könnän-köngä kotırı zuraya bargaç, keşelär ülemneñ üzennän tügel, bälki yegetneñ küzennän kotları oça başlagan. Bu avıldagı ber babay, bu hälne işetkäç, bolarnı äytkän:
— Ülemnän kurku yülärlek bit ul!— digän.
Yegetkä anıñ bu süze ireşkän häm, aña barıp:
— Babay, mine yülär dip äytkänsez. Döresme şul süzegez?— digän.
— Äye,— digän babay,— sin bit adäm balası! Adäm balaları hämmäse dä ülemle! Minem dä babam, atam, anam gür iyäläre inde, min dä ülärmen! Äcäldän barıbız da kurka, hätta üzem dä, ämma sineñ kebek ük akılsızlanırlık hälgä kilep citep tügel!
Yegetkä anıñ bu süzläre oşamagan. Şulay da ul sorıysı itkän:
— Dönyada hämmä närsä dä ülemle, monısın min dä beläm, ällä ülemsez ber Allahı täğalä genäme? Bu bit zur ğadelsezlek! Sez moña rizamı?— digän.
— Ä ni öçen alay söylisez?— digän babay da aptırap.— Kıyamätkäçä färeştälär dä ülemsez!
Yegetkä anıñ bu süzläre oşagan. «Menä bit,— digän ul, küñelennän kuanıp,— färeştälär ülemsez ikännär. Ägär dä küp-küp itep izgeleklär kılsam, min dä färeştä bulırmın! Yukkamı izge keşene färeştä dip atıylar?»
Babay anıñ yözenä yılmayu nurları çıguga bik tä aptıragan. «Min moñarga nindi döres kiñäşlär birdem ikän şulay?»— dip, häteren yañartırga tırışıp karagan. Ämma isenä töşerü añarga mömkin bulmagan. Yegetneñ üzennän sorarga kıymıy kalgan. Anıñ da ülemsez bulası kilgänder inde älbättä!
Şuşı könnän başlap yeget ğamällärendä izgelekne arttıra bargan. Küñelen haman da kürşelärenä-başkalarga eştä yärdäm belän mavıktırgan. Döres, halık mondıy buşka kilgän hezmätçeneñ ildä barlıgına bik tä söyengän. Anıñ härdaim yahşılıkların kürep, moña şulqadär künegep citkännär ki, ägär dä yeget alarga yärdämgä soñga kalsa yäki başka beräügä kübräk bulışıp, üzlärenä az eşläşsä, anı avır süzlär belän açulana uk başlagannar.
— Kayda yördeñ şuşı qadär vakıt? Bu ğamälne sineñ kilep eşläşüeñä ömettä kuzgatkan idek! Bolay poşmas ikänlegeñne belsäk, totınmagan da bulır idek!— digängä qadär barıp citkännär.
Yeget yañadan-yaña orışularnı kabul itmäs öçen tagın da ölgerräk häm tırışrak bulırga mäcbür ikän. Ä halık haman da añardan riza tügel di.
Ul yeget yalgız änkäse belän genä torgan. Menä keşegä hezmätendä arıp-talçıgıp, tämam kiç iñgäç kenä kaytıp, inde suınıp betä bargan çikmänle bäräñge aşap utıra ikän bu. Änkäse äytkän:
— İ ulım,— digän,— bügen dä olı, avır eşlär eşlättelärme? Bik arıgansıñdır inde?
— Äye,— digän ulı.
— Borçılma, yatıp yal itkäç, barça arıganlıklarıñ betär, siña yomşak urın-cirläreñne cäyep kuydım. Mallarıbıznı aşattım, aşarlarına betkän ide, çana tartıp barıp, kırdan salam kaytarıp, başak yasap birdem. Tiresläre cıyılgan ide, alarnı tüktem! Tik menä utarları cimerelä başlagan, abzar kıyıkları açılgan, baganaları ava başlagan. Alarga gına köçem citmäde. Allahı boyırsa, bälki irtägä eş itep kuya alırmın,— digän.
Annarı, haman da ulı öçen borçılıp, aña bolarnı da äytkän:
— Aşa-aşa, qaderlem minem! Çikmänle bäräñgedän gayre aşarga äyberebez dä kalmadı inde. Berük açulana kürmä, sine keşeçä tärbiyä itä almıym, tormışıbız avırayıp bette şul!
Yeget şunda, rizıkları öçen änkäsenä rähmät äytep, rähät cılı urınına barıp yatkan. Arıgan buluı säbäple minut eçendä yokıga kitkän. Älbättä töş tä kürgän.
... İmeş, ul färeştälär yanında oçıp yöri, yalgız agaçka barıp kuna häm alardan mondıy maktau süzläre işetä:
— Ah, sez nindi kürkäm... Ah, sez nindi matur... Ah sez! Sez! Sez!..
Yeget monıñ sayın söyenä, botaktan-botakka kunıp kuana. Ämma şunda kürä: ber yavız karçık färeştälärne tayak belän kuıp yöri. Bu nindi häl ikän digän yeget, şunda iskärep, bu karçıknıñ üz ğaziz änkäse buluın tanıp ala häm aña:
— Nişliseñ sin, färeştlärne kurkıtıp oçırasıñ bit?— di.
— Nindi färeştälär bulsınnar bolar? Kargalar bit!— digän şunda änise.— Färeştälär mondıy korıgan agaçka kunalar dimeni? Färeştälär keşelärneñ yöräklärendä oya koralar, Allahı täğalä bulgan cirdä genä yäşilär! Köş-köş! Kit monnan, sin dä karga, şaytan yalçısı!
Yeget şunda siskänep uyana. İnde tañ atıp kilä di. «Bu ni buldı bu?»— dip uylanıp yatkaç, yeget urınınnan torgan da, iñ äüväl abzar-kuralarnı, açka kalgan mal-tuarın karap çıkkan. Annarı äytkän:
— Ya Hoda, min divananı yäşätüeñä karaganda üterüeñ artık!— digän.
Şunda anıñ yöräge lepe-lepe tibep algan. Kemneñ üläse kilsen inde? Yarıy äle yegetneñ süzläre äcäl färeştälärenä işetelmi kalgan. Alar, yögerep barıp, anıñ ğamäl däftären karap: «Allahı äkbär!»— diyärgä ölgermägännär.
Kön-tön eşläp, yeget üz yortın-ciren tärtipkä kitergän, malların da aç totmıy başlagan. Şulay ternäklänä barıp, tämam bayıp ta kitkän. Aña änise dä söyenep betä almıy ikän.
Bu hakta häbärlär tege babayga da kilep ireşkän. Ul äytkän:
— Menä yegetkä akıl kergän! Ülem şäüläse dä añardan çigengän! İnde öylänep tä cibärer!— digän.
Näq şulay bulgan da. Yeget çın ir qıyäfäten algan, tormışın görlätep, bähetenä kinänep, hatınnan söyenep, änkäsennän rähmät süzläre işetep, ber uçma balalar üsterep yata ikän.
Bu hakta da süzlär tege babayga kilep ireşkännär. Ul äytä ikän:
— Akılın tapkan keşe yörägendäge kurkuın yugalta,— dip.
Çınnan da ul haklı bit: hikmät ülemdämeni, matur itep yäşi belüdä bit!
Ä şulay da añlamıy kaldım: halıkta, ğadätlärençä olı-olı eşlär başlap cibärep, anı ni başkara, ni beterä almıyça, haman da şul rähmätkä köç tügüçe yegetne açulana-açulana kötep utıralarmı ikän? Ällä soñ belmilärme: kolhozlar küptän taraldılar, inde kabat kaytmaslar şul!
11.01.2010.
TOZLAU-BORIÇLAU
Hikäyät
İke ğıybat söyläşälär. Berse bolay dip zarlana:
— Ğomerem buyı canıma toz salıp tordılar, alarga tüzärlegem kalmadı!
İkençese monı başın selkep, äye-äye diyäräk tıñlap tora da:
— Tozsız bulsañ, şulay inde ul, canıña gına tügel, küzeñäçä toz tutıralar!— di.
Alar süzlärendä kileşep, dönyanı açulanuların dävam itterälär, keşelärdän zarlana birälär.
Söyläşülären min dä işettem, bolar da mäğnäle bula başlagannar ikän digän fikergä kildem. Süzlärenä katnaşıp:
— Sez nindi mäğnäle süzlär söylisez!— diyäräk, alarga iltifat belderep, küñellären huşlandırasım kilde. Ämma:
— Borıçlap mataşma äle monda!— dip äytäselären uylap, niyätemnän kire kayttım.
Şunda berençese:
— Üz tozlarına üzlären çumdıram äle!— dip äytep kuydı.
Sabırlıgım öçen mine şatlık kümde.
01.11.2007.
«NEVMENYaEMAYA»
Hikäyät
Min-minlek kaynarlıgınnan munça taşı kebek kızgan, çäçen şüräle mögezedäy oçlaytıp öyep yörtüçe ber dekan hanım, däülät imtihannarı tämamlangaç, studentlarınıñ algan bilgelärennän qanäğatsezlegen belderep, şuşı imtihannarnı aluçı komissiyä äğzaları karşısına kerep, tavış çıgarıp, alarga böyerenä tayanıp kıçkıra başlıy.
Professorlar ğacäpkä kalalar, häyran itep tıñlap utıralar. Dekannıñ kaynarlıgı hiç tä sünä belmi. Şunda ber professor, şüräle belän oçraşkan Bıltır sıman annan sorap kuya:
— Sez öyegezdä dä şundıydır inde?
— Anda ni eşegez bar?— di dekan, min-minlek kaynarlıgın sünderä almıyça.— Min öydä dä şundıy!
— Üzgäreşsez ikänsez! Añlaşıldı!— di professor, citdi qıyäfätendä kalıp.
Komissiyä şunda dekanı kaltıranıp çıgıp kitä. Aradan berse, rusçalatıp kına äytep kuya:
— «Nevmenyaemaya» bu! Kürenep tora!
Anıñ süzen işetergä ölgergän dekan, Bıltır kıskan şüräle kebek tagın da ükerep kıçkırıp cibärä:
— Yülärlär! Min sezneñ kirägegezne birermen äle!
15-16.06.07.
TRAMVAY HATİRÄSE
Hikäyät
Häzerge yäşlärdän zarlanır yäşkä minem dä citep bargan çaklar. Açuıñ da kilmäs ide: urın birmilär, nindi genä «marşrut»ka utırma — yäşlär. Kaya baralar, digen? Häyer, anısına riza da, tik menä utırgıçlarga utırıp baralar, ä kartlar — ayak öste basıp. Häzer bit bezneñ zaman tügel, ölkännärgä urın birmilär.
Şulay tramvayda bara biräbez. Ber äbi kerde. Yäşlär utırgıçlarnı tutırgannar, äbigä iğtibar da yuk.
Kuzgaldık kebek.
Ä äbi, kilde-kilde dä, beräveneñ östenä utırıp mataşa. Çäreldäp yäş kız sikerep tordı:
— Östemä utırasıñ bit!
Äbi dä yugalıp kalmadı:
— Gafu itegez, kuzgalmıyça da utırasız bit. Utırgıç dip toram. Yäşlär ikänsez!— dide.
Çäreldek kız kuzgalgan urın buşagan ide, şunda utırdı.
Kız, biçarakay, «he!» dip borının çöyde dä çitkä barıp bastı. Tramvay, ciñel sulış ala-ala, alga bara birde.
14.06.07.
ÖÇ BAŞLI KEŞELÄR
Hikäyät
Universitetlarda, beläsezder, akıllı ukıtuçılar gına ukıta, akıllı keşelär genä ukıy.
Yarar-yarar, akıllı tügel ikän, bolayrak bulır: universitetlarda belemle möğallimnär genä ukıtalar häm belem cıyar öçen atlıgıp torgan studentlar gına ukıylar. Monısında bähäsläşä almıysız inde, äyeme!
Şulay bervakıt miña da alar arasında eşläp alırga turı kilde. Menä studentlarnıñ pedagogik praktika materialların kararga häm, tikşerep, alarga bilge kuyarga tiyeş idem. İrenmiçä, cöpläp-centekläp ukıp utıram. Äle yaña gına tatar tele kafedrasında idem, häzer ikençe, şundıy uk tatar tele kafedrasındamın. Äle anıñ şundıy uk öçençese dä bar. Gacäp tä tügel. Bezneñ universitetnıñ rektorı da, prorektorları telçelär bulgaç, üzlärenä berär kafedra açkannar da, östägelärdän bolarnıñ bu eşlären önämäüläre hakında süz işetkäç, ul keçe urınnarın vakıtlıça başka keşelärgä birep torıp, tizdän zaman üzgäräsen, bu tähetlären dä kaytarıp alasılarına ömetlären häm näfselären kabartıp yäşi birüläre hakında da halıkka mäğlüm ide. Ul kafedralarga, vakıtlıçaga bulsın-bulmasın, mödir itep kuyılgan ukıtuçılarga häyran itärlek: bersennän-berse çibär, bersennän-berse akıl iyäse inde menä! Soklanıp tuymassıñ! Bar ikän bit tatarda da akıllı, belemle, ölge itärlek hanımnar!
Papkalar tikşerep utıram. Kafedra mödire kaynaşa. Kurs eşlären tapşırgannar, şularnı karap utıra ikän. Minem belän dä ber-ike kälimä süz söyläşep aldı. Şähesemä şuşı qadär iltifat itep, üze belän äñgämädäş bulırga mine layıklı sanaganı öçen rähmätle idem älbättä. Yugıysä, iğtibarga da alıp tormıylar küp vakıtta. Bu kafedra mödirläre bigräk tä inde!
Berazdan hanım:
— Totınıp utırıgız!— dip ämer birde.
Min aptırabrak kaldım. Añlamaganımnı belderep, mödirägä häyranlı küz karaşımnı töbädem.
— İşetäsezme mine?— dide hanım.— Totınıp utırıgız, didem!
Äye, bu anıñ: «Yıgılıp kitä kürmägez!»— dip kisätüe inde. Min östälgä yabıştım häm:
— Yıgılmıym! Nık totındım!— didem.
Hanım qanäğat yılmaydı häm aldındagı açık papkadan ukıp kitte:
— «Färit Yähinnıñ rus mäktäplärendä tatar telen ukıtu metodikasına kertkän yañalıkları» temasına yazılgan. İşettegezme?
Min üzemneñ kıp-kızıl bulganımnı toydım. «Hanım yüri mine mıskıl itep şulay butıy,— didem küñelemnän genä.— Bireşmä, Färit! Canıñnı tınıç tot!» Ämma süz äytmiçä dä kalu yaramıy ide.
— Şayartasız!— digän buldım.
— Yuk, sez işetäsezme, «Färit Yähinnıñ...»! Adäm kölkese! Citäkçese dä kem bit äle! Prorektor! Hor-r-r...
Hanımnıñ tamak töbenä kalın kölke tökerekläre utırdı. Ul alarnı avır uzdırıp cibärde. Ällä studentlarınıñ nadanlıgına, ällä ukıtuçılarınıñ ğalimlegenä häyran ide. Kölärgä cıyınganı sizelmäde, yugıysä. Sulışın da bik avır alıştırdı.
— «Albert Yähin» disägez, anıñ da tatar tele ukıtu buyınça hezmätlär yazganı yuk. Ul tatar ädäbiyätın tatar mäktäplärendä ukıtu yünäleşendä armıy-talmıy eşläde. Rus mäktäpläre öçen däresleklär yazganlıgın häterlämim,— didem.— Färit Yähinga kilgändä...
«Färit Yähin» digän keşe ul min bulam inde digän süzlärne tezmäkçe idem, mödir hanım bülderergä kiräk taptı:
— Menä min dä şulay dim bit! Häyran itälär mine ul studentlar! Citäkçelären dä äyter idem inde! Färit Yähin kompozitor bit ul, äle nindiye! Kompozitor! Şunı da belmäskä!
Hanımnıñ açuı bik häyran kabargan ide. Ämma ğacäpsenüemne min dä yäşerä almadım:
— Kompozitor?— dip soradım häyranlıkta.
— Kompozitor! Färit Yähin — kompozitor!— dide hanım katgıy tonda, fikeren açık belderep kabatlanıp, miña da ğacäpsenep karap.— Sez närsä, Färit Yähinnıñ kompozitor buluın belmäskä inde, Färit Yähin!..
Menä şunda bulsa da akılı utırırga, hanım añına kilergä, häteren yañartırga tiyeş ide! Yuk bulmadı.
Min urınımnan kuzgaldım. Hanım yanına kildem, anıñ aldındagı papkaga küz saldım. Anda çınnan da kalın gına kurs eşe, anıñ titul bitenä kalın häreflär belän çekräytep mondıy tema yazılgan ide: «Färit Yähinnıñ rus mäktäplärendä tatar telen ukıtu metodikasına kertkän yañalıkları».
— Kızık ikän,— didem.— Ä eçendä nilär yazılgan soñ?
Açıp kararga röhsät ittelär. Bu kurs eşe Möhetdin Korbangaliyevneñ tel ğıyleme fänendä ezlänüläre hakında täfsille itep yazılgan, dürt meñ dä cidençe studentnıñ bersennän ikençese küçerep, olı eş bularak kafedraga tapşırılıp kilgän hezmätlärennän berse ide. Äle doklad, äle diplom sıyfatında da ğıylmi cämäğatçelek karşında yaklanılıp, tar häm kiñ variantlarında kuldan-kulga yörgänlege bu nöshädä dä ezen kaldırgan bulıp çıktı: berençe bülege Korbangaliyevneñ eşçänlegen kıskaça söyläp çıga, ikençese — şunıñ kiñäytelgän, suzılgan variantı. Änkäm yagınnan minem dä babamnıñ ätkäse Korbangali bulgan, menä häzer anıñ ber çatınnan Möhetdin agalar näsele kitkänlegen äytsälär, keşelärneñ belemenä häyran itär idem. Ä monda...
— Alay ikän,— didem, tınıç häm isem kitmägän räveşemdä.— Monda Möhetdin aganıñ eşçänlege yaktırtılgan ikän. Tışlıgına gına hatalık belän yazıp kuygannar. Temalarnı birgändä bezneñ ädäbiyät kafedrası tikşerä torgan ide inde ul... Kızık, bik kızık häl. Bälki miña istälek öçen birersez titul biten?
— Yuk, sez närsä! Citäkçesenä karagız — kem?.. Şul şul menä! Añardan uzarga yaramıy! Kompozitor Färit Yähin!.. Niçek?.. Ägär berär hezmät yazgan bulsa?
— Yuk, minem tel ğıyleme, anı ukıtu metodikası buyınça hezmät yazarga cıyınganım yuk!— didem. Ämma kızmadım. Sabırlık minem kiñäşçem ide.— Yazarga turı kiler mikänni?
Mödir hanım bu süzläremne işetergä telämi ide bulsa kiräk, kızarındı häm tagın da kürkä kebek bürtende dä:
— Sez miña Färit Yähinnıñ tel ğıyleme ölkäsendäge hezmätlären atagız, üzegezne kiterep kıstırmagız!— dide, güyäki şul süzläre belän işekkä taba törtep kürsätkändäy äytep.
Min añladım. Başımnı iyep çıgıp kittem. Ä üzem: «Färit Yähin digän keşe min üzem bit, min! Ä kompozitor Yähin, anısı — Röstäm Yähin! Ädäbiyättan däresleklär avtorı — Albert Yähin! Şularnı da ayırmaska! Öçebez öç törle keşe bit, öçebez öç törle! Tugannar da tügel hätta. Familiyädäşlär genä! Berebezneñ dä tel fänenä katnaşıbız yuk! Ämma Färit Yähinnı, ğomere buyı belgän, ber çorda bergä ukıgan, inde yegerme yıllar kürşeläre bulıp yäşägän, eşlägän keşene mödir hanımnıñ tanımavı — bu bit mıskıllavı inde!»— dip uylanıp, üz kafedrabızga taba yünäldem.
Berazdan, häl algaç, ös kiyemnäremne kiyep, öyemä kaytıp kittem.
— E-eh, akıllı başlar — öç başlı keşelär!
— Ber avılda ike kız yäşägän, alar üzara bik tä dus ikännär,— dip başlap kittem.— Könnärneñ berendä ikese dä berdäy ber yegetkä ğaşıyq bulgannar. Närsä eşlärgä? Tön yokıları kaçkan. Berençe kız uylagan: «Ägär dä min bu yegetkä kiyäügä çıksam, dus kızım ğomerlek yöräk yarası alır!»— digän häm bäheten täqdirgä bagışlagan, yegetne, hätta kilep, kulın sorasa da kire kagarga bulgan. İkençe kız isä: «Min yaratkan yeget iptäş kızım artınnan yöri, ämma min, bähetle bulasım kilsä, anı üzemä tartıp alırga tiyeşmen!»— digän. Üzen ihtıyarına buysındırıp, dus kızına tege yeget hakında naçar süzlär söyläp, anıñ küñelendäge hislären suıtu eşenä kereşkän häm maksatına ireşkän monısı. Yegetkä şul ikençe kız kiyäügä çıkkan. Ämma aña dus kızı üpkälägän häm alar üzara ğomerlek doşman bulıp kalgannar.
Vakıyganı bäyän itüne şunıñ belän tuktattım da, duslarıma sorau birergä itkän idem, aradan berse:
— Bolarnıñ berençese döres eşlägän, ikençese mäkerle bulgan,— dide.— İhtıyarda härvakıt mäker häm häylä bar!
— Anısı başka mäsälä,— didem, süzläremne dävam itep,— ämma bu kızlarnıñ kaysında tabiğıy başlangıç östenlek itte, kaysında ruhi quät?— dip soradım.— Şunısın da iskärtep kalu ähämiyätle: tabiğattä dä yazmışka buysınu häm ihtıyarlı bulu töp yäşäeş zakonı, ruhta da!
Alar bähäsläşep aldılar häm barıber dä berençe kızda ruhi başlangıç quätle ikänlegen äyttelär. Min dä alar belän rizalaştım häm:
— Monı niçek, närsädän beldegez?— didem.
Alar:
— Ul kız üzeneñ ihtıyarına sukırlarça iyärmägän,— didelär.
— Äye,— didem,— ämma ul yazmış kulına üzen sukırlarça tapşırgan bit! Närsädän çıgıp ruhı köçle kız dip äytäsez? Bälki yalgışkansızdır?— dip tä soradım.
Alarnıñ aptıraşta kaluların kötmägän idem. Ämma aradan berse:
— Ällä sez ikençe kıznı yaklarga mataşasızmı?— dip sorap, mine duslarım karşında süzsez kaldırdı.
28.12.2009.
AKILLI KEŞE KÄYEFE
Hikäyät
Ber hezmättäşem haman da hucalarga kiredän sukalap, alarnı yamanlap yöri torgan ide. Anıñ käyefe öçen borçılıp:
— Dustım, bik alay häsrätkä birelmäsägez ide!— didem bervakıt.
— Sin närsä, hucalar cırın cırlap, köylärenä biyep yörgän bulasıñ,— dide ul, häyranga kaldırıp.
Bu räveşle itep äytkän keşe yuk ideme üzemä, käyefem kitte, aklanırlık süzlär dä taba almadım. Şulay da:
— Alar mine kızıksındırmıy idelär bit!— digän buldım.
Ä tormış vakıygaları üzgärä dä kuya ikän ul. Kötmägändä-belmägändä dustımnı kürdelär dä yugarıga, hucalar üz aralarına aldılar. Eleklärne minnän hörmäten yäşermäüçe dustım, ni hikmät, eşe küplek säbäpleder inde, hätta sälam birülären dä kızgana başladı. Häyer, bu qadim zamannardan bilgele tormış-yäşäeş tärtibe ide.
«Keşeneñ kem ikänlegen beläseñ kilsä, anı urınlı cirgä kütär — yöze açılır, zatı kürener»,— digän halık täcribäsen isemdä totıp, moña borçılmau fikeren alga çıgardım.
Berniçä ay ütügä, dustım kabat üz cayına kayttı bit. Tagın da hucalardan zarlanu süzlären işettem. Ämma fikerlären urtaklaşmadım, barı tik:
— Sezneñ hakta da şuşındıy uk süzlärne äytälärder äle,— didem.
Kinät anıñ yöze üzgärde. Kızarındı. Bürtende häm:
— Keşegä yarap betep bulmıy inde!— dide.— Şularnıñ süzen tıñlap yörüçelärne äyter idem!
Süzeneñ üzem hakında barganlıgın añlap, küñelem koyılıp töşte. «Menä bit nindi akıllı keşe!»— didem üz aldıma.
YaZMIŞ KÜPERLÄRE
Hikäyät
İke oyışmanı kuşıp, bersen genä kaldıru säyäsäte mäydanga çıgıp, bu hakta färman da ireşep, hezmättäşlärem hävefkä töştelär. Kübese yaña hucalar karşısına läbbäykä totarga yögerep, üzläreneñ kemleklärennän häbärlär birep, däräcälären saklap kalu, eş urınnarın yugaltmau öçen tırışlıkların kürsätä başladılar. Şundıylardan ber dustım:
— Min inde küper saldım. Alar mine üz ittelär. Urınımnı da saklap kalaçakların, zıyan da kitermäyäçäklären väğdä ittelär. Sin niçek?— dide.
— Barganım da, kürgänem dä yuk alarnı. Yazmıştan uzmıy bulmıy!— dip, bitaraflıgımnı belderdem.— Barıber kemne dä bulsa kıskartaçaklar bit inde. Ägär dä bu bäla minem başka töşäçäk ikän, närsä eşli alam?
— Barıgız, söyläşegez, mondıy vakıtta ihtıyarsız ğamäl kılırga yaramıy!— dide ul, bik döres häm urınlı kiñäşen birep. Ämma barıber dä üzemne atlap uza almadım. Bähetem täqdir kulında ide.
Häm menä tersägemne teşlärgä turı kilde. Aldan yul salıp, kemleklären belderep kuygan hezmättäşlärem yaña oyışmada däräcälären dä, urınnarın da saklap kaldılar, hätta kaysıları yugarırak märtäbälärgä dä kütärelde. Häyer, miña da urın taptılar, anısı. Ämma däräcämdä şaktıy tübänäytep, cannarın sıkratıp kına bolarnı eşlädelär. Hälem harap ikänlegen töşendem.
Ä vakıt bara tordı. Anıñ üz iläge aşa keşelärne uzdıru ğadäte bar. Elekkege hezmättäşläremnän niçämä tanışım tübängä koyıldılar. Tege kiñäş birgän dustım, ber könne oçrap:
— Bu oyışmada hucalar barısı da ahmaklar ikän,— dip, miña ozak kına tel sandugaçın sayratıp aldı. Notıgı kaynar häm avır ide.
Süzläre tökänügä: «Dustım, ihtıyarıgız köçle tügelmeni sezneñ, nigä äle yazmıştan östen çıgu telägegezdän kire kayttıgız?»— dip soramakçı idem, ul, süz başlavımnı tıñlarga da telämiçä:
— Sez — bähetle! Bar ğamälegezne dä akıl belän başkarırga niçek başıgız citä?— dip sorau birde.
Bu süzläre kotımnı alganday buldılar. Fikerlärem taraldılar da kittelär. Şulay da: «Yazmıştan uzmış yuk!»— dimäkçe idem, annarı anıñ üzeneñ dä şul hakta äytkän ikänlegen töşenep ölgerdem. Citmäsä mine bähetle dip atadı bit!
Dustımnıñ ul arada kesä telefonına şaltırattılar, söyläşep aldı da:
— Mine kötälär!— dip kitep bardı.
Şunda berazga uyga birelep tordım. Çınnan da bähetle keşelär genä üzlären yazmış kulına tapşıra alalar ikän, bähetsezlär daimi räveştä ihtıyarga tayanırga mäcbürlär şul diyäräk fiker yörtep, üzem öçen söyenep aldım. Ämma şunda küñelemdä sorau da tudı: «Bälki bez ihtıyar-teläklärebez arkasında bähetebezne kimetäbezder, yazmışıbıznı bozıp kuyabızdır?»
Bu uyım kölke toyıldı. Yılmayıp kitep bardım.
AKILSIZ KÜZLÄR
Hikäyät
Ber babay onıgı belän yulga çıkkan. Baralar ikän bolar, baralar... Häzer halık bay bit, artık äyberlären saklap totmıy, taşlıylar da kaldıralar.
Yulında babay ber çiläkkä yulıkkan. Tayagı belän äüväle aña sukkalap karagan, annarı eçenä törtep-törtep algan. Şulay çiläkneñ töbe yuklıgın añlagan. Malay, anıñ bolay eşläven kürgäç, avızın yırıp äytkän:
— Babam, nişliseñ sin? Keşedän oyat bit,— digän.
— Yarıy äle minem küzlärem naçar kürä, yuksa siña oyat bulır ide,— digän babası.
Malay uyga kalgan, ul miña närsä äytte ikän diyäräk aptıragan.
Bolar bara birgännär. Babay tayagına tayangan häldä beraz häl alırga tuktalgan. Malay şunda agaç başındagı ber koşnı kürgän dä kölä başlagan.
— Närsä buldı, ulım?— dip sorıy ikän babay.
— Änä ber koş oyasına kerä dä çıga, kerä dä çıga!— dip añlata ikän onıgı.
— Monıñ ber dä kölke cire yuk bit, ulım,— di ikän babay,— sin dä kön eçendä öygä kırık tapkır kerep çıgasıñ, şuşımı kızık?
Alar yulların dävam itkännär. Malay haman uylıy ikän: «Babam miña närsä dip äytergä teläde ikän?»— dip. Şunda kürä: balalar su koyınalar. Malay tagın kölä başlıy.
— Närsä buldı ulım?— dip sorıy babay.— Miña da äyt äle!
— Anda malaylar su koyınalar!— dip cavap birä onıgı.
— Anıñ närsäse kölke?— di babay.
— Alar ıştansız kerälär bit!— di, haman da kölep onıgı.
— Üzlären su koyındıralardır, ıştannarın tügel!— dip äytep kuya babay.
Onıgı tagın uyga birelä. Babam närsä äytergä teläde ikän diyäräk aptırap bara. Şunda aña babası äytep kuya:
— Küzeñ kürmäügä sıltau oyatlı itä şul!— dip.
Şunda gına onıgı anıñ bayadan birle närsä turında äytä-äytä kilgänen añlap ala da:
— Küzeñ kürü ber häl, akılıñ bulmasa, sukır yörüeñ häyerle!— di.
10.01.2010.
BUY HÄM AKIL MÄSÄLÄSE
Hikäyät
Ber avılda ilgä ber, küzgä yäm ike kız üsep citkännär. Alarnı kiçke uyınnan yegetlär ozatıp kilälär dä kilüen, ämma kapka baganaların gına koçaklap kalırga mäcbürlär di. Bu häldän yäş-cilkençäk tämam ğacizlektä kalgannar. Nişlärgä digän häsrättä ber babayga akıl estäp kilgännär. Ul alarga äytkän:
— Tölke belän yözem cimeşe hakında mäsälne beläsezme? Sez dä şul häldä,— digän.
Yegetlärneñ babaynıñ bu tanış närsäne äytüenä açuları kilgän, şunda berse:
— Bezdän tölke kebek buyıgız citmi dip kölmäsägez dä yarar ide. Kiñäş soragan buldık tagın, Sezne akıllı digän süz ildä yukka gına kolaklarnı pıçratıp yöri ikän,— digän.
Keşelärdä dorfalık kaysı oçrakta häm ni öçen bulganlıgın añlagan babay aña sabır gına äytkän:
— Min kızlar turında uylagan idem. Yözem cimeşläre peşep ölgersälär, tölkeneñ avızına üzläre özelep töşkän bulır idelär!
Yegetlär anıñ bu kiñäşen algannar häm rähmät äytep çıgıp kitkännär. Kızlarnıñ uramına kilep, şunda tezeleşep utırgannar. Karşı yakka, avızların açıp älbättä. Şulay çibärkäylärneñ peşep citülären kötärgä bulgannar ikän imeşter.
Bolarnıñ şuşı ahmak hälläre turında babayga süz ireşkäç, ul alarga tagın akıl birergä kiräkter dip kitkän. Kilsä — kürä: halık süze hak ikän! Ul üzen: «Hämmä hakıykıy süzdä hikmät yuk!»— dip yuatkan da, annarı şundagı yegetlärgä sälam birgän.
Menä kızlarnıñ berse, köyäntäsenä çiläklär asıp, su alıp kaytırga kapkadan çıkkan. Yegetlär aña:
— Çibärkäy, kaya barasıñ?— dip äytep kalgannar.
Ämma kız:
— Sezneñ anda ni eşegez bar?— digän dä üz sukmagı belän kitep bargan.
Anıñ artınnan yegetlärneñ älege dä bayagı berse:
— Yäşel älegä, peşä başlamagan da!— dip äytep kalgan.
Ul arada kıznıñ ikençese dä kapka töbendä päyda bulgan häm kürşelärenä taba bara ikän, yegetlär:
— Kaya kitteñ, çibärkäy?— dip artınnan äytep kalalar.
Alarga kız:
— Kürşebezgä iläkkä, kiräge bulır ciläkkä!— dip cavap birep uzgan.
— Närsä, ciläk peşkänme ällä?— dilär ikän yegetlär.
— Peşkän-peşkän dä özelep töşkän!— dip, kız yuk ta bulgan.
— Peşkän siña,— di ikän tagın da yegetlärneñ şul uk berse.— Monısı da älegä yäşel, bala-çaga kebek söyläşä!
— İ-i,— digän babay, bu yegetlärgä şaklar katıp,— sezneñ dä buyıgız gına üskän, ä kızlar inde ikese dä peşkännär, agaçlarınnan özelep tä töşkännär!
Şuşı süzlären äytkän dä kaytıp ta kitkän. Yegetlär babaynıñ bezgä närsä äytüe ikän dip aptıraşta kalgannar.
Belmim, äle haman da aptıraşta utıramı ikän? Kayçagında şularnı barıp ber küräse kilä. Ä bälki alarga da akıl kergänder?
İLDÄ YıGET BULMASA
Hikäyät
Dönya yözendä küzlärneñ yavın alırlık çibär kızlar siräk bula dilär. Ber avılda güzällärneñ-güzäle ber kız üskän. Anı kürgän keşelärneñ hätta tön yokıları da kaça torgan bulgan, alar güyäki üzläreneñ cannarın şul kızga küçkän itep tä toyalar ikän. Menä şul inde alarnıñ kotların algan.
Ä kız üskän, buyga citkän. Anıñ maturlıgı turında cırlarda cırlangan, süzlärdä söylängän. Ul arada iptäş kızları kiyäügä dä çıgıp betkännär, tik bu güzälkäyneñ genä kulın sorap hiçkem dä kilmi ikän. Atası aptıragan, änise borçıla başlagan. Nişlärgä dä belmägännär. Şunnan alar berär akıl iyäse belän kiñäşep kararga bulgannar: ul närsä äyter ikän?
Beleşä torgaç, kürşe avıllarında gına şundıy keşe bar ikänlegen işetkännär. Kıznıñ ätkäse aña kilgän, kitergän küçtänäçlären birep, küñelendäge seren söylärgä kereşkän. Bu akıl iyäse ak sakallı babay ikän. Ul aña bolay digän:
— Sin, enem kem, irtäräk kilgänseñ, kızıñ äle kiyäügä çıgar yäşenä citmägän!
Ata keşe moña bik aptıragan. Bu babaynıñ inde akılı çıga başlagan ikän, halık yüri, minnän kölär öçen Lokman Häkim başı bar añarda dip äytkännär, aldagannar bit diyäräk, açulı häm üpkäle kileş kaytıp kitkän. Şulay da bu babay:
— Kızıñnan sorasañ, ul da şunı äyter!— dip, bu atanı ozatıp kalgan.
İr öyenä kaytkan. Äüväle hatınına bu babaynıñ närsä äytkännären söyläp birgän, annarı kıznıñ üzennän sorap kararga bulgannar:
— Kiyäügä çıgasıñ kilmime?
Kaysı tärbiyäle bala, il küzenä ber isäplängän çibär zat:
— Minem kiyäügä çıgasım kilä!— dip avız salındırıp äytsen inde? Älbättä «yuk!» dip cavap birgän.
Yarar, bu babay döres kiñäş birgän ikän diyäräk, ata belän ana rizalaşkannar: «İrtäräkter şul!» Häm kötärgä bulgannar.
Vakıtlar bara torgan. Kiyäülär yuk ta yuk di. Ä iptäş kızları inde balalar alıp kaytıp, bişek tirbätep, kaynanalarınıñ yalçısına äverelep betkännär. Ata belän ana kiñäşep, tagın tege babayga kitkännär. Akıllı süzlären işetäseläre kilgän. Ämma babay alarga:
— İrtäräk kilgänsez,— digän,— bakça göle sulgannı kötmägänsez!
Bolar bu yulı ikäüläp aptıraşta kaytıp kitkännär. Üzläre bara, üzläre söyläşä ikän:
— Bu babaynıñ ber dä akılı yuk kürenä, ildä buranlı kış, ä ul bakça gölläre sulmagan digän bula!
Şunda ata keşe ah itep kuygan häm äytkän:
— Karale, anası, ul babay bit bezgä kızıbız közen kiyäügä çıgasın belderep şulay söyläde,— digän.
Bolar şul hataları belän şat bulıp öylärenä kaytkannar. Kızlarına yaktı yöz, açık çıray kürsätkännär. Ämma anıñ kartaya baruın kürep, borçıluga da töşkännär.
Şulay yaz citkän, cäygä dä kergännär. Kızların, ciläkkä bargaç, irlär kürep kalıp:
— Yazgı çäçäklär sulganday sulgansıñ, cämiläkäy!— dip cır köyläp kalgannar. Älbättä alarnıñ «cämiläkäy» digännäre «çibärkäy» digän süz ikän.
Közdä bu yortka rättän öç yauçı kilgän, barısı da asıl irlärgä kıznı dimlilär ikän. Ata-anası da karşı tügellär, yegetlärdän yuk ikän, ğailä korıp karaganı da yarıy imeş. Ämma kız andıylarga hatın buludan baş tarta torgan.
Bu häl tagın da aptıraş kına bit.
Äti-ätise kabat kitkännär tege babayga. Ämma ul inde gür iyäse ikän. Kiñäş ala almıyça kaytkannarında ana keşe yılıy ikän:
— Ay-hay la Lokman Häkim kebek akıl iyäse ide, kızıbıznı kayçan kiyäülär sorap kiläsen dä äytkän ide,— dip.
Öylärenä kilep kergännär. Kızga ber dä yäm kürsätmägännär, häsrättä utıralar ikän. Kız da boyıkkan. Annarı äytkän üz aldına: «Bolar belän gam çigep utırgançı, ir kuyınında yäm buluıñ artık!»— diyäräk. Häm kem sorap kilsä dä, anıkı bulırga niyät itkän.
Bähetenä ber yegettän yauçı kilgän. Ämma äti-änise:
— Kızıbıznıñ üzennän soragız, ul inde yäşendä bezne kuıp citep kilä, üz akılı — üzendä!— dip, kimsenep cavap birgännär.
Ä kızları, niyätenä kürä, yauçıga rizalıgın äytkän.
Tuylar ütep, küñellär tınıçlanıp kalgaç, ata belän ana söyläşep utıralar ikän. Ana keşe äytä di:
— Bakça göle kebek çagında kızıbız berkemgä dä kiräk bulmadı, inde köz kebek sulgaç, aña adäm karıy başladı,— dip.
Şunda ata keşe dä tege babaynıñ akıllı süzläreneñ mäğnäsen töşenep algan häm:
— Çibär kızga yöräge citärlek batır yeget ildä bulmagannan ul, hatın!— dip äytep kuygan.
Şunda gına dönyanıñ serläre alarga açılıp algan.
ÜLEMNÄN KURIKKAN YıGET
Hikäyät
Ber yeget ülemnän kurka başlagan. Häyer, adäm balasına has sıyfat bulganlıktan, moña bik alay iğtibar da birep tormaska mömkin ide. Ämma yegetneñ kurkaklıgı könnän-köngä kotırı zuraya bargaç, keşelär ülemneñ üzennän tügel, bälki yegetneñ küzennän kotları oça başlagan. Bu avıldagı ber babay, bu hälne işetkäç, bolarnı äytkän:
— Ülemnän kurku yülärlek bit ul!— digän.
Yegetkä anıñ bu süze ireşkän häm, aña barıp:
— Babay, mine yülär dip äytkänsez. Döresme şul süzegez?— digän.
— Äye,— digän babay,— sin bit adäm balası! Adäm balaları hämmäse dä ülemle! Minem dä babam, atam, anam gür iyäläre inde, min dä ülärmen! Äcäldän barıbız da kurka, hätta üzem dä, ämma sineñ kebek ük akılsızlanırlık hälgä kilep citep tügel!
Yegetkä anıñ bu süzläre oşamagan. Şulay da ul sorıysı itkän:
— Dönyada hämmä närsä dä ülemle, monısın min dä beläm, ällä ülemsez ber Allahı täğalä genäme? Bu bit zur ğadelsezlek! Sez moña rizamı?— digän.
— Ä ni öçen alay söylisez?— digän babay da aptırap.— Kıyamätkäçä färeştälär dä ülemsez!
Yegetkä anıñ bu süzläre oşagan. «Menä bit,— digän ul, küñelennän kuanıp,— färeştälär ülemsez ikännär. Ägär dä küp-küp itep izgeleklär kılsam, min dä färeştä bulırmın! Yukkamı izge keşene färeştä dip atıylar?»
Babay anıñ yözenä yılmayu nurları çıguga bik tä aptıragan. «Min moñarga nindi döres kiñäşlär birdem ikän şulay?»— dip, häteren yañartırga tırışıp karagan. Ämma isenä töşerü añarga mömkin bulmagan. Yegetneñ üzennän sorarga kıymıy kalgan. Anıñ da ülemsez bulası kilgänder inde älbättä!
Şuşı könnän başlap yeget ğamällärendä izgelekne arttıra bargan. Küñelen haman da kürşelärenä-başkalarga eştä yärdäm belän mavıktırgan. Döres, halık mondıy buşka kilgän hezmätçeneñ ildä barlıgına bik tä söyengän. Anıñ härdaim yahşılıkların kürep, moña şulqadär künegep citkännär ki, ägär dä yeget alarga yärdämgä soñga kalsa yäki başka beräügä kübräk bulışıp, üzlärenä az eşläşsä, anı avır süzlär belän açulana uk başlagannar.
— Kayda yördeñ şuşı qadär vakıt? Bu ğamälne sineñ kilep eşläşüeñä ömettä kuzgatkan idek! Bolay poşmas ikänlegeñne belsäk, totınmagan da bulır idek!— digängä qadär barıp citkännär.
Yeget yañadan-yaña orışularnı kabul itmäs öçen tagın da ölgerräk häm tırışrak bulırga mäcbür ikän. Ä halık haman da añardan riza tügel di.
Ul yeget yalgız änkäse belän genä torgan. Menä keşegä hezmätendä arıp-talçıgıp, tämam kiç iñgäç kenä kaytıp, inde suınıp betä bargan çikmänle bäräñge aşap utıra ikän bu. Änkäse äytkän:
— İ ulım,— digän,— bügen dä olı, avır eşlär eşlättelärme? Bik arıgansıñdır inde?
— Äye,— digän ulı.
— Borçılma, yatıp yal itkäç, barça arıganlıklarıñ betär, siña yomşak urın-cirläreñne cäyep kuydım. Mallarıbıznı aşattım, aşarlarına betkän ide, çana tartıp barıp, kırdan salam kaytarıp, başak yasap birdem. Tiresläre cıyılgan ide, alarnı tüktem! Tik menä utarları cimerelä başlagan, abzar kıyıkları açılgan, baganaları ava başlagan. Alarga gına köçem citmäde. Allahı boyırsa, bälki irtägä eş itep kuya alırmın,— digän.
Annarı, haman da ulı öçen borçılıp, aña bolarnı da äytkän:
— Aşa-aşa, qaderlem minem! Çikmänle bäräñgedän gayre aşarga äyberebez dä kalmadı inde. Berük açulana kürmä, sine keşeçä tärbiyä itä almıym, tormışıbız avırayıp bette şul!
Yeget şunda, rizıkları öçen änkäsenä rähmät äytep, rähät cılı urınına barıp yatkan. Arıgan buluı säbäple minut eçendä yokıga kitkän. Älbättä töş tä kürgän.
... İmeş, ul färeştälär yanında oçıp yöri, yalgız agaçka barıp kuna häm alardan mondıy maktau süzläre işetä:
— Ah, sez nindi kürkäm... Ah, sez nindi matur... Ah sez! Sez! Sez!..
Yeget monıñ sayın söyenä, botaktan-botakka kunıp kuana. Ämma şunda kürä: ber yavız karçık färeştälärne tayak belän kuıp yöri. Bu nindi häl ikän digän yeget, şunda iskärep, bu karçıknıñ üz ğaziz änkäse buluın tanıp ala häm aña:
— Nişliseñ sin, färeştlärne kurkıtıp oçırasıñ bit?— di.
— Nindi färeştälär bulsınnar bolar? Kargalar bit!— digän şunda änise.— Färeştälär mondıy korıgan agaçka kunalar dimeni? Färeştälär keşelärneñ yöräklärendä oya koralar, Allahı täğalä bulgan cirdä genä yäşilär! Köş-köş! Kit monnan, sin dä karga, şaytan yalçısı!
Yeget şunda siskänep uyana. İnde tañ atıp kilä di. «Bu ni buldı bu?»— dip uylanıp yatkaç, yeget urınınnan torgan da, iñ äüväl abzar-kuralarnı, açka kalgan mal-tuarın karap çıkkan. Annarı äytkän:
— Ya Hoda, min divananı yäşätüeñä karaganda üterüeñ artık!— digän.
Şunda anıñ yöräge lepe-lepe tibep algan. Kemneñ üläse kilsen inde? Yarıy äle yegetneñ süzläre äcäl färeştälärenä işetelmi kalgan. Alar, yögerep barıp, anıñ ğamäl däftären karap: «Allahı äkbär!»— diyärgä ölgermägännär.
Kön-tön eşläp, yeget üz yortın-ciren tärtipkä kitergän, malların da aç totmıy başlagan. Şulay ternäklänä barıp, tämam bayıp ta kitkän. Aña änise dä söyenep betä almıy ikän.
Bu hakta häbärlär tege babayga da kilep ireşkän. Ul äytkän:
— Menä yegetkä akıl kergän! Ülem şäüläse dä añardan çigengän! İnde öylänep tä cibärer!— digän.
Näq şulay bulgan da. Yeget çın ir qıyäfäten algan, tormışın görlätep, bähetenä kinänep, hatınnan söyenep, änkäsennän rähmät süzläre işetep, ber uçma balalar üsterep yata ikän.
Bu hakta da süzlär tege babayga kilep ireşkännär. Ul äytä ikän:
— Akılın tapkan keşe yörägendäge kurkuın yugalta,— dip.
Çınnan da ul haklı bit: hikmät ülemdämeni, matur itep yäşi belüdä bit!
Ä şulay da añlamıy kaldım: halıkta, ğadätlärençä olı-olı eşlär başlap cibärep, anı ni başkara, ni beterä almıyça, haman da şul rähmätkä köç tügüçe yegetne açulana-açulana kötep utıralarmı ikän? Ällä soñ belmilärme: kolhozlar küptän taraldılar, inde kabat kaytmaslar şul!
11.01.2010.
TOZLAU-BORIÇLAU
Hikäyät
İke ğıybat söyläşälär. Berse bolay dip zarlana:
— Ğomerem buyı canıma toz salıp tordılar, alarga tüzärlegem kalmadı!
İkençese monı başın selkep, äye-äye diyäräk tıñlap tora da:
— Tozsız bulsañ, şulay inde ul, canıña gına tügel, küzeñäçä toz tutıralar!— di.
Alar süzlärendä kileşep, dönyanı açulanuların dävam itterälär, keşelärdän zarlana birälär.
Söyläşülären min dä işettem, bolar da mäğnäle bula başlagannar ikän digän fikergä kildem. Süzlärenä katnaşıp:
— Sez nindi mäğnäle süzlär söylisez!— diyäräk, alarga iltifat belderep, küñellären huşlandırasım kilde. Ämma:
— Borıçlap mataşma äle monda!— dip äytäselären uylap, niyätemnän kire kayttım.
Şunda berençese:
— Üz tozlarına üzlären çumdıram äle!— dip äytep kuydı.
Sabırlıgım öçen mine şatlık kümde.
01.11.2007.
«NEVMENYaEMAYA»
Hikäyät
Min-minlek kaynarlıgınnan munça taşı kebek kızgan, çäçen şüräle mögezedäy oçlaytıp öyep yörtüçe ber dekan hanım, däülät imtihannarı tämamlangaç, studentlarınıñ algan bilgelärennän qanäğatsezlegen belderep, şuşı imtihannarnı aluçı komissiyä äğzaları karşısına kerep, tavış çıgarıp, alarga böyerenä tayanıp kıçkıra başlıy.
Professorlar ğacäpkä kalalar, häyran itep tıñlap utıralar. Dekannıñ kaynarlıgı hiç tä sünä belmi. Şunda ber professor, şüräle belän oçraşkan Bıltır sıman annan sorap kuya:
— Sez öyegezdä dä şundıydır inde?
— Anda ni eşegez bar?— di dekan, min-minlek kaynarlıgın sünderä almıyça.— Min öydä dä şundıy!
— Üzgäreşsez ikänsez! Añlaşıldı!— di professor, citdi qıyäfätendä kalıp.
Komissiyä şunda dekanı kaltıranıp çıgıp kitä. Aradan berse, rusçalatıp kına äytep kuya:
— «Nevmenyaemaya» bu! Kürenep tora!
Anıñ süzen işetergä ölgergän dekan, Bıltır kıskan şüräle kebek tagın da ükerep kıçkırıp cibärä:
— Yülärlär! Min sezneñ kirägegezne birermen äle!
15-16.06.07.
TRAMVAY HATİRÄSE
Hikäyät
Häzerge yäşlärdän zarlanır yäşkä minem dä citep bargan çaklar. Açuıñ da kilmäs ide: urın birmilär, nindi genä «marşrut»ka utırma — yäşlär. Kaya baralar, digen? Häyer, anısına riza da, tik menä utırgıçlarga utırıp baralar, ä kartlar — ayak öste basıp. Häzer bit bezneñ zaman tügel, ölkännärgä urın birmilär.
Şulay tramvayda bara biräbez. Ber äbi kerde. Yäşlär utırgıçlarnı tutırgannar, äbigä iğtibar da yuk.
Kuzgaldık kebek.
Ä äbi, kilde-kilde dä, beräveneñ östenä utırıp mataşa. Çäreldäp yäş kız sikerep tordı:
— Östemä utırasıñ bit!
Äbi dä yugalıp kalmadı:
— Gafu itegez, kuzgalmıyça da utırasız bit. Utırgıç dip toram. Yäşlär ikänsez!— dide.
Çäreldek kız kuzgalgan urın buşagan ide, şunda utırdı.
Kız, biçarakay, «he!» dip borının çöyde dä çitkä barıp bastı. Tramvay, ciñel sulış ala-ala, alga bara birde.
14.06.07.
ÖÇ BAŞLI KEŞELÄR
Hikäyät
Universitetlarda, beläsezder, akıllı ukıtuçılar gına ukıta, akıllı keşelär genä ukıy.
Yarar-yarar, akıllı tügel ikän, bolayrak bulır: universitetlarda belemle möğallimnär genä ukıtalar häm belem cıyar öçen atlıgıp torgan studentlar gına ukıylar. Monısında bähäsläşä almıysız inde, äyeme!
Şulay bervakıt miña da alar arasında eşläp alırga turı kilde. Menä studentlarnıñ pedagogik praktika materialların kararga häm, tikşerep, alarga bilge kuyarga tiyeş idem. İrenmiçä, cöpläp-centekläp ukıp utıram. Äle yaña gına tatar tele kafedrasında idem, häzer ikençe, şundıy uk tatar tele kafedrasındamın. Äle anıñ şundıy uk öçençese dä bar. Gacäp tä tügel. Bezneñ universitetnıñ rektorı da, prorektorları telçelär bulgaç, üzlärenä berär kafedra açkannar da, östägelärdän bolarnıñ bu eşlären önämäüläre hakında süz işetkäç, ul keçe urınnarın vakıtlıça başka keşelärgä birep torıp, tizdän zaman üzgäräsen, bu tähetlären dä kaytarıp alasılarına ömetlären häm näfselären kabartıp yäşi birüläre hakında da halıkka mäğlüm ide. Ul kafedralarga, vakıtlıçaga bulsın-bulmasın, mödir itep kuyılgan ukıtuçılarga häyran itärlek: bersennän-berse çibär, bersennän-berse akıl iyäse inde menä! Soklanıp tuymassıñ! Bar ikän bit tatarda da akıllı, belemle, ölge itärlek hanımnar!
Papkalar tikşerep utıram. Kafedra mödire kaynaşa. Kurs eşlären tapşırgannar, şularnı karap utıra ikän. Minem belän dä ber-ike kälimä süz söyläşep aldı. Şähesemä şuşı qadär iltifat itep, üze belän äñgämädäş bulırga mine layıklı sanaganı öçen rähmätle idem älbättä. Yugıysä, iğtibarga da alıp tormıylar küp vakıtta. Bu kafedra mödirläre bigräk tä inde!
Berazdan hanım:
— Totınıp utırıgız!— dip ämer birde.
Min aptırabrak kaldım. Añlamaganımnı belderep, mödirägä häyranlı küz karaşımnı töbädem.
— İşetäsezme mine?— dide hanım.— Totınıp utırıgız, didem!
Äye, bu anıñ: «Yıgılıp kitä kürmägez!»— dip kisätüe inde. Min östälgä yabıştım häm:
— Yıgılmıym! Nık totındım!— didem.
Hanım qanäğat yılmaydı häm aldındagı açık papkadan ukıp kitte:
— «Färit Yähinnıñ rus mäktäplärendä tatar telen ukıtu metodikasına kertkän yañalıkları» temasına yazılgan. İşettegezme?
Min üzemneñ kıp-kızıl bulganımnı toydım. «Hanım yüri mine mıskıl itep şulay butıy,— didem küñelemnän genä.— Bireşmä, Färit! Canıñnı tınıç tot!» Ämma süz äytmiçä dä kalu yaramıy ide.
— Şayartasız!— digän buldım.
— Yuk, sez işetäsezme, «Färit Yähinnıñ...»! Adäm kölkese! Citäkçese dä kem bit äle! Prorektor! Hor-r-r...
Hanımnıñ tamak töbenä kalın kölke tökerekläre utırdı. Ul alarnı avır uzdırıp cibärde. Ällä studentlarınıñ nadanlıgına, ällä ukıtuçılarınıñ ğalimlegenä häyran ide. Kölärgä cıyınganı sizelmäde, yugıysä. Sulışın da bik avır alıştırdı.
— «Albert Yähin» disägez, anıñ da tatar tele ukıtu buyınça hezmätlär yazganı yuk. Ul tatar ädäbiyätın tatar mäktäplärendä ukıtu yünäleşendä armıy-talmıy eşläde. Rus mäktäpläre öçen däresleklär yazganlıgın häterlämim,— didem.— Färit Yähinga kilgändä...
«Färit Yähin» digän keşe ul min bulam inde digän süzlärne tezmäkçe idem, mödir hanım bülderergä kiräk taptı:
— Menä min dä şulay dim bit! Häyran itälär mine ul studentlar! Citäkçelären dä äyter idem inde! Färit Yähin kompozitor bit ul, äle nindiye! Kompozitor! Şunı da belmäskä!
Hanımnıñ açuı bik häyran kabargan ide. Ämma ğacäpsenüemne min dä yäşerä almadım:
— Kompozitor?— dip soradım häyranlıkta.
— Kompozitor! Färit Yähin — kompozitor!— dide hanım katgıy tonda, fikeren açık belderep kabatlanıp, miña da ğacäpsenep karap.— Sez närsä, Färit Yähinnıñ kompozitor buluın belmäskä inde, Färit Yähin!..
Menä şunda bulsa da akılı utırırga, hanım añına kilergä, häteren yañartırga tiyeş ide! Yuk bulmadı.
Min urınımnan kuzgaldım. Hanım yanına kildem, anıñ aldındagı papkaga küz saldım. Anda çınnan da kalın gına kurs eşe, anıñ titul bitenä kalın häreflär belän çekräytep mondıy tema yazılgan ide: «Färit Yähinnıñ rus mäktäplärendä tatar telen ukıtu metodikasına kertkän yañalıkları».
— Kızık ikän,— didem.— Ä eçendä nilär yazılgan soñ?
Açıp kararga röhsät ittelär. Bu kurs eşe Möhetdin Korbangaliyevneñ tel ğıyleme fänendä ezlänüläre hakında täfsille itep yazılgan, dürt meñ dä cidençe studentnıñ bersennän ikençese küçerep, olı eş bularak kafedraga tapşırılıp kilgän hezmätlärennän berse ide. Äle doklad, äle diplom sıyfatında da ğıylmi cämäğatçelek karşında yaklanılıp, tar häm kiñ variantlarında kuldan-kulga yörgänlege bu nöshädä dä ezen kaldırgan bulıp çıktı: berençe bülege Korbangaliyevneñ eşçänlegen kıskaça söyläp çıga, ikençese — şunıñ kiñäytelgän, suzılgan variantı. Änkäm yagınnan minem dä babamnıñ ätkäse Korbangali bulgan, menä häzer anıñ ber çatınnan Möhetdin agalar näsele kitkänlegen äytsälär, keşelärneñ belemenä häyran itär idem. Ä monda...
— Alay ikän,— didem, tınıç häm isem kitmägän räveşemdä.— Monda Möhetdin aganıñ eşçänlege yaktırtılgan ikän. Tışlıgına gına hatalık belän yazıp kuygannar. Temalarnı birgändä bezneñ ädäbiyät kafedrası tikşerä torgan ide inde ul... Kızık, bik kızık häl. Bälki miña istälek öçen birersez titul biten?
— Yuk, sez närsä! Citäkçesenä karagız — kem?.. Şul şul menä! Añardan uzarga yaramıy! Kompozitor Färit Yähin!.. Niçek?.. Ägär berär hezmät yazgan bulsa?
— Yuk, minem tel ğıyleme, anı ukıtu metodikası buyınça hezmät yazarga cıyınganım yuk!— didem. Ämma kızmadım. Sabırlık minem kiñäşçem ide.— Yazarga turı kiler mikänni?
Mödir hanım bu süzläremne işetergä telämi ide bulsa kiräk, kızarındı häm tagın da kürkä kebek bürtende dä:
— Sez miña Färit Yähinnıñ tel ğıyleme ölkäsendäge hezmätlären atagız, üzegezne kiterep kıstırmagız!— dide, güyäki şul süzläre belän işekkä taba törtep kürsätkändäy äytep.
Min añladım. Başımnı iyep çıgıp kittem. Ä üzem: «Färit Yähin digän keşe min üzem bit, min! Ä kompozitor Yähin, anısı — Röstäm Yähin! Ädäbiyättan däresleklär avtorı — Albert Yähin! Şularnı da ayırmaska! Öçebez öç törle keşe bit, öçebez öç törle! Tugannar da tügel hätta. Familiyädäşlär genä! Berebezneñ dä tel fänenä katnaşıbız yuk! Ämma Färit Yähinnı, ğomere buyı belgän, ber çorda bergä ukıgan, inde yegerme yıllar kürşeläre bulıp yäşägän, eşlägän keşene mödir hanımnıñ tanımavı — bu bit mıskıllavı inde!»— dip uylanıp, üz kafedrabızga taba yünäldem.
Berazdan, häl algaç, ös kiyemnäremne kiyep, öyemä kaytıp kittem.
— E-eh, akıllı başlar — öç başlı keşelär!
Sie haben 1 Text von gelesen Tatarisch Literatur.
- Teile
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 1
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 2
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 3
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 4
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 5
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 6
- Öç Başlı Keşelär, Yäki Hikmätneñ Dönyada Betäse Yuk - 7