Latin إبداعي

  Bu oçraktan soñ min üzemne ike-öç kön uñaysız his itep yördem. Mağazinım prilavka artı hezmätkärläre, - satuçılar - alar barısı da hatın-kızlar. - Minem Mariyä tutaş belän it taşıp yörüemne kürep, möğayın, başta äsärlängännärder, soñınnan hälne añlap, eto, navernyaka, prodelki Marii Nikolayıvnı, dip uylagannardır, minnän, malçişka, dip mıskıl itep kölgännärder. Ay, bu şaytan kız mine şundıy mäshärä häldä kaldırdı.
  Bazadan azık-töleklärne yazdırıp alıp kaytıp skladta urınlaştıru, kiräk çakta alarnı säüdä zalı büleklärenä cibärü vazifası urınbasarım Nadecda Fedorovnoga yöklängän.
  Ällä Nadecda Fedorovnanıñ mağazinda yuk çagın mahsus faydalanamıdır, ällä şundıy oçrak turı kilämeder, şaytan belä, çibär tutaş Mariyä it-balık tovarlarınnan sroçno bu kiräk, tege kiräk, dip yış kına miña möräcäğat itä başladı. Elek şundıy hällärdä, Nadecda Fedorovnanıñ kaytkanın kötegez, genä diyä idem dä, şunıñ belän tämamlana ide. Ä bu ärsez häm çibär tutaşka karşı tora almıym; Ällä karışırga telämimmeder, Alla belsen, vakıtım tıgız bulsa da, açkıçlar bäylämen totıp, - skladtagı tovarlarga bez ikebez dä, min dä, urınbasarım Nadecda Fedorovna da cavaplı, - koridor buyınça atlagan kızkay artınnan skladka kitäm.
  Vakıygalarnıñ barışın açıgrak añlatu öçen mağazin satu zalınıñ artkı yagındagı hällär-ne dä tasvirlap uzıym äle.
  Mağazinnıñ matur bizälgän fasadınnan ike yakka açılmalı işektän şaktıy kiñ säüdä zalına keräseñ. Säüdä zalınıñ uram yaktagı dürt täräzä-lärennän başka öç stenası buyına prilavkalar urınlaşkan. Tür stena buyındagı prilavkanı uzgaç, kiñ işek ozın häm tar koridorga çıgara. Karşı yakta öç işek. Alarnıñ sul yaktagısı minem urınbasarım belän buhgalterım bülmäsenä alıp kerä, urtadagısı minem kabinetımnıkı. Añar matur häref-lär belän «Direktor» dip yazılgan planka kagılgan. Kabinetımnıñ türendä östälem, anıñ artında kreslam, ike yak oçında ike artlı urındık. Sul yak divarga divan urınlaştırılgan. Öçençe işek minekennän uñ yakta. Ak işekkä kızıl buyau belän kuldan gına (möğayın, kızlarnı şayartuçı gruzçik yegetlärneñ eşeder) «Gurmannar bülmäse» dip yazılgan. Bu yazu min mağazinga kilgändä ük bar ide. Min ul yazunı şul köyençä kaldıram. Şayan süzdän kemgä dä zıyan yuk. «Gurmannar bülmäse» mäydanı şaktıy kiñ, minekennän ike tapkır zurraktır. Tür stenası buyında, ozın östäl artında yomşak utırgıçlı ike skamya, östälneñ bu yagında artlı, artsız urındıklar. «Gurmannar bülmäse» mağazinınıñ hatın-kız hezmätkärlärenä birelgän. Eşkä kilgäç, alar başta şunda kerälär. Çişenep, öske kiyemnären yak divardagı ozın elgeçkä elgäç, öslärenä şakmak bizäkle halatların, başlarına ak kalfakların kigäç, şunda uk stenaga nıgıtılgan rakovinada kulların yuıp, işek yanındagı keşe biyeklek ozın közge karşında tuktap, bizänep-tözänep, satu zalına eşkä çıgalar. Töş aşın da alar monda uk täğamlilär, vakıt kalsa, äñgämä, bähäs belän yal da itep alalar. Añlarlık bulmasa da, kabinetımda alarnıñ mavıgıp söyläşüläre, kayvakıt şarkıldap kölüläre dä işetelep kala. Töş aşı häm yal vakıtınnan soñ «Gurmannar bülmäse» tına.
  Koridor buyınça tasvir itelgän öç bülmä turısınnan uzgaç tagı da ike işek. Berençese tışka çıga torgan kiñ işek. Produktalar belän kilgän yabık maşina şunıñ tege yagına tuktıy. İkençese, koridor oçındagısı, kiterelgän azık-tölek skladı işege. Skladnıñ eçe suıtkıçlar, şürlek-kiştälär belän cihazlangan, törle zurlıktagı öste-östenä kuyılgan ärcälär belän tulgan. Monda härvakıt tıgızlık.
  Berençe tapkır kızkay, Mariyä, diyüem, miña tege kiräk, bu kiräk, dip, eşleklelänep skladka alıp kergändä üzemne ereräk totarga tırışkan idem. Kızkay añar kiräkle tovarnı suıtkıç şkaftan idän urtasındagı ülçägeçkä taşıy. Ä min, masayıp kına, anıñ taşıganın ülçim dä, curnalga terkäp, kul kuydıram. Kıznıñ çırayınnan kürep toram, minem vayımsız basıp toruım aña ohşamıy. Üzem dä sizäm, mondıy güzäl-asıl tutaş yanında havalanıp basıp toru yegetlek tügel, dorfalık häm rähimsezlek kenä. Läkin bügenge şartlarda miña başkaça yaramıy. Algı yakta Häyrulla abzıy üz urınında zur agaç bükänendä it çaba. Ul monda mahsus karamasa da, küze töşäder. Yärdäm itep yörgänemne kürsä, ni uylar? Direktor tügel, abruyın belmägän malçişka, diyär, möğayın.
  Ber atna çaması uzgaç, kızkay tagı mine skladka alıp kitte. Sıltavı şul uk: «Nadecda Fedorovnanı kötä almıym. Alar bazaga häzer genä kitte-lär. Halık kötä almıy. Kolbasa çıgarıgız, dip akıralar»,- di. Bälki şulaydır da, vaklanıp, säüdä zalına küz salıp tormadım. Närsägä? Kızkay belän oçraşunı üzem kötep toram iç! Bügen Häyrulla abzıy da eşlämi, Nadecda Fedorovna belän gruzçik yegetlär dä bazaga kitkännär. Skladta bügen aulak, bez monda ikebez genä!
  Bügen berkönge ahmaklıgımnı tözätergä uyladım. Çınnan da, yanımda ölgerüennän mölderäp torgan almaday tügäräk kız suıtkıç şkafı belän ülçägeç arasında kolbasa bäylämnäre belän tegen-dä-monda yögerep yöri, ä min, yeget keşe, (yegerme cidençe yäşemdä buluıma karamastan, min üzemne haman äle yeget sanıym) kükrägemne kiyerep basıp toram. İmeş min direktor! Ahmaklık. Kızkay: tupas, yöräksez-hissez molodoy çelovek, diyäder. Ädäbiyättän dä häm üzebezneñ halkıbıznıñ ğoref-ğadätlärennän dä hatın-kızlarga yärdäm itü, ciñellek yasarga tırışu, maktauga layık ğamäl ikänlegen beläm.
  İşek yagına karap aldım, bu yakka kilüçe keşe kürenmi. Min kızkayga yärdäm itärgä uyladım. Mondıy güzälgä yärdäm itüem canıma rähät kenä birer. Kolbasa bäylämnären suıtkıçtan ikäü taşıy başladık. Kızkaynıñ yöze açılıp, därtlänep kitkändäy buldı. Suıtkıç şkaflarga uza torgan yul tar, tıgız, ike yakta öyelgän ärcälär ike keşe uzıp kitärgä kısrıklıy. Kızkay belän bez ya suıtkıç şkaf yanında, ya ülçägeç yanında kara-karşı kilep uzabız. Kay vakıt urta yulda da ber-berebezgä tıgızlanıp uzıp kitkälibez. Kızda tartınu sizelmi. Ul ya kalkıp torgan kürkäm kükräkläre belän, ya töyep tutırganday tıgız tänle yanbaşları belän miña tiyep, sıpırılıp uza. Hätta (gafu itegez, bälki artık hislanuımnan yalgışkanmındır) miña tiyep uzganda kızkay ber mizgel tuktap tora kebek. Ah! Ozagrak tuktap torsa ide. Mondıy häldä min täqatemnän çıgıp şaşınıp, yörägem katı sugıp tibä başlıy. Şundıy oçraşularıbıznıñ bersendä min uñ kulım belän kıznıñ asıl taştan koyılganday ak belägennän, ä sul kulım belän neçkä sıgılmalı bilennän totıp üzemä tartıp kısuımnı sizmi dä kaldım. Kızkay, yulınnan tuktap, küz kabakların zur açıp, miña kütärelep karap, yomşak, yagımlı tavış belän:
  - Ğalimzan İshakoviç, çto Vı delayıte? - digän tavışı kolak töbemdä yañgıradı.
  Min siskänep kittem. Çınnan da, min nişlä-dem? Kauşavımnan kullarım salınıp töşte, min citez borıldım da suıtkıç şkaflarga yünäldem, ä kızkay kulındagı kolbasa bäylämnäre belän ülçä-geçkä kitte. Bu mizgeldä başıma kilep bärelgäne şul fiker buldı: «Can kisägem, yöräk paräm Gölnisama, min sine söyäm, dip äytergä batırlıgı citmägän yegetkä bötenläy tanış bulmagan diärlek ber çaya zähär kızkay belän mavıgu ahmaklık ikän». Bu fikeremneñ tugrılıgı minem öçen bik tä yaman yagı belän raslandı.
  * * *
  Töşke aşka tänäfes vakıtı. Mağazin ber säğatkä yabık. Min kabinetımda. «Gurmannar bülmä-se»ndä prilavka hezmätkärlärneñ, - alar barısı da hatın-kızlar, - çar-çır kilep, şarkıldap kölep söyläşkän tavışları işetelä. Tamakların yalgagannar da, häzer kalgan vakıtların äñgämä satıp ütkärälär, küräseñ.
  Üzeñä buysıngan hezmätkärläreñ belän yakın katnaşu başlık keşegä bik ük kileşmi, şunlıktan min «Gurmannar bülmäse»nä yış kerergä yaratmıym. Skladta gruzçik bulıp eşläüçe yegetlär dä sklad aldındagı keçkenä bülmädä tamakların yalgıylar.
  Şähärdä aşıgıç eşem bulmasa, töş vakıtın min dä kabinetımda uzdıram. Aşıy-eçäm, gazeta-fälän ukıp beraz yal itäm. Bügen mağazin tänäfese-neñ azagına qadär utıra almadım, telefon şaltıradı.
  - Tıñlıym... Ä Valentina, Sezme?
  - Äye, min, - di, idarä naçalniğınıñ sekretare ikän.
  - Bik aşıgıp şaltıratam, idarä naçalniğı sroçno Sezne üzenä çakıra, unbiş-yegerme minutta kilep citsen, di.
  Ctakanımdagı eçep betermägän kofemne kuydım da, kitärgä cıyındım.
  Kaya bulsa kitüem oçraklarında min ğadättä urınbasarım Nadecda Fedorovnanı iskärtep kitäm, mine yugaltmasınnar. Şul maksat belän bügen dä «Gurmannar bülmäse»neñ işegen şakıdım. Eçtä şaulap söyläşülär tındı. Kaysısıdır:
  «Pocaluysta», - dide.
  İşekne açıp tupsada tuktadım. Mavıgıp tıñlauçılar küñelle äñgämäbezne kem boza ikän, digändäy, yözlärenä rizasızlıkların çıgarıp, başların kütärep miña taban tekäldelär. Ğaybät äñgämäse belän mavıktıruçı çaya kız Mariyä ide, küräseñ. Barsı da, - utırganı da, baskanı da, - yotılıp, avızların açıp, añar karap toralar. Kızkay Nadecda Fedorovnaga yomışımnı äytergä birmäde. Ğadäti şuklıgı belän miña möräcäğat itte:
  - Ğalimzan İshakoviç! Näq kiräk vakıtta kerdegez. Äläklim äle, kızlarıgız Sezneñ tıñlau-sızlar. Bayadan birle arkamnıñ uñ kalak söyägem astında ber urınım kıçıta. Çıdar hälem kalmadı, kaşırga üz kulım citmi. Kızlarnı ütenep sorıym, tıñlamıylar. Ğalimzan İshakoviç, Sez kaşımassız mikän? - di, sul kulı belän kalak söyäge töbägenä ımlap.
  Min işetkänemä ışanmadım - närsä bu, tö-şemme, ällä önemme? Önem bulsa, töştän dä yamanrak. Min malçişka tügel iç, min anıñ naçalniğı. Kem naçalniğı belän bolay söyläşä? Süzsez tıñlap utırgan prilavka artı hezmätkärläremä karıym, beraz oyalu sizelsä dä, rizasızlık belderüçe çıray kürenmi. Yözlären aska töşerep, küz karaşların yäşerep mataşuçılar bulsa da, çıraylarında mıskıllap yılmayu sizelä. Eçemnän ärnep: minem sezneñ karşıda nindi ğayebem bar, sez, kızlar, kaysılarıgız apalar, hezmättäşlärem, nik mine bolay cäberlisez, sezgä nindi usallıgım tigäne bar, - dip äytäsem kilde. Läkin ölgermädem, çaya kız Mariyä bülder-de:
  - Ni buldı Sezgä, Ğalimzan İshakoviç, nik bolay agarındıgız? Arka kaşu gönah eş tügel bit. Ğacizlektän genä ütenäm. Öydä irem kaşi, monda ul yuk, - di. Mondıy oçrakta olı keşe «Sobhanalla!» diyär ide. İre dä bar ikän äle bu çukıngan kıznıñ!
  Kızkay zähärlegen dävam itte:
  - Şundıy keçkenä yomışnı da üti almagaç, kaya soñ sezneñ yegetlegegez? Skladta Sez batırlanasız, mine koçaklıysız, kapşıysız, hätta üpmäk tä bulasız...
  Kızkaynıñ süzläreneñ dävamın işetmädem, başım äylänep, küz aldım karañgılandı. İşek yañagına totınmasam, yıgılır idem.
  «Gurmannar bülmäse»nä nik kerüem maksatı da, idarä naçalniğına aşıgıç räveştä baru kiräklege dä başımnan çıgıp oçtı.
  Böten gäüdäm belän kaltırap, miñgerägän ba-şımnı ike kulım belän totıp, uramga çıgıp yögerdem.
  Säüdä idaräse naçalniğına kergändä minem kulımda keçkenä käğaz kisäge ide. Bu ğariza ide: «Min mağazin direktorlıgınnan üzem teläp kitäm», - dip yazılgan ide anda.
  Eşemnän kitü dä ciñeldän bulmadı. Min, kitäm dim, naçalniğım, cibärmim, di. Kitärgä niyätlänüem säbäben añlata almıym - oyat ta, mäshärä dä. Küp tartışkannan soñ anıñ şähär idaräseneñ «kırık tartmaçılar» kontorasınıñ citäkçese urının täqdim itüe belän riza buldım.
  * * *
  Eşemnän min hezmättäşläremneñ bersenä dä sizdermiçä şıpırt kına kitärgä uyladım. Eşemdä äybät eşlävem hak, kul astımdagı hezmätkärläremä dä naçar naçalnik bulmadım. Miña ihtiram bar ide - monısı da tugrı. Kitüemne monda da añlamaslar. Ğalimzan İshakoviç, nik kitäseñ? dip, yabırıluçılar buluı da ihtimal. Ä añlata almas idem. Şunlıktan tın gına kitüem muafıyk bulır.
  İdarä naçalniğınıñ mine başka eşkä küçe-rüe, ä mağazin direktorlıgın vakıtlıça urınbasarıma kaldıruı prikazın Nadecda Fedorovnaga üzem kiterep tapşırdım. Prikaznı mağazin kollektivına min kitkäç kenä iğlan itüen ütendem. İsäp-hisap eşlären tämamlap, akt yazılgaç, Nadecda Fedorovna häm buhgalterım belän saubullaşkaç (aña beldermiçä bulmadı), hezmättäşläremneñ minem belän tıñlauçan häm äybät eşläülärenä rähmätlä-remne, eşlärendä uñışlıklar teläüemne alarga tapşıruların ütendem dä, häzer inde elekke, läkin yaratkan eşemne, yağni mağazin direktorlıgımnı, kaldırıp kittem. Säüdä zalı aşa tügel, pıştım gına artkı işektän çıgıp, işek aldı arkılı uramga yünäldem. Läkin kaçıp kotıla almadım, küñelsezlek mine monda da kuıp tottı. Mağazin binası urınlaşkan ozın yortnı urap uramga çıgıp ölgermädem, artımnan yögerä-atlıy Gäühär tutaş kuıp citep, tuktattı.
  - Ğalimcan abıy, Sez mağazinnan çınnan da kitäsezme? - di.
  Min beraz kauşap kaldım. Kara sin anı, süz-ğaybät digän närsä niçek tiz yöri! Kitüem häbäre säüdä zalına çıgıp ta ölgergän ide. Buhgalter ha-nımnıñ eşeder, möğayın, ul süz citkerergä häväskär närsä.
  - Kitäm şul, Gäühär señelem.
  Gäühär tutaş min mağazinga kilgändä ük monda eşli ide. Ul bar torışı, sını, tügäräk, matur mölayım yöze, karlıgaç kanatlarıday ike yakka suzılgan koñgır kaşları, kara küzläre belän çın tatar kızı ide. Kızkay härçak pöhtä kiyengän, çibärlängän-bizängän halätta yöri. Berniçä tapkır sizder-miçä genä anıñ prilavka artında eşläven dä küzätkänem bar. Gacäyep tä citez kız, äyterseñ, anıñ barmak oçlarınnan oçkınnar çıga - şundıy yılgır häräkätçän. Ber-ike tapkır isänlek-saulık, häl-ähväl hakında üz telebezdä söyläşüebezne isäplämägändä, bezgä anıñ belän äñgämä korırga oçrak bulmadı. Kızkay sabır, äytäsen uylap kına, teş arasınnan çıgarıp kına äytä, läkin süzen ozaytmıy. Gäühärneñ kayber yakların Gölnisanıkı-na da ohşatıp kuya idem.
  - Alay ikän, saubullaşmıyça gına kitäsez ikän, - dide kızkay küñelsezlänep. - Huş bulıgız alaysa... - annan, äytimme-äytmimme, digändäy beraz uylaştırgaç, östäp, - Üzeñneñ kem ikäneñne belmiçä, ällä kemnär artınnan kusañ, şulay buluı tabiğıy inde, abzıkayım, - dide dä, kinät kenä borılıp kire mağazinga yögerde.
  Yaña urınımda eşli başlavıma ber atna da uzmadı telefon aşa miña şakkatırlık häbär citeşte.
  - Ğalimcan abıy, bu Sezme?
  - Min. Sez kem, Gäühärme?
  - Äye, min. Äytäsem süzem şul: mağazinıgızga yaña direktor bilgelände.
  - Kem ul? - didem min dulkınlanıp.
  - Sezneñ mähäbbätegez... Mariyä Nikolayıvna.
  - Çınmı? - didem ğacäplänep häm aptırap.
  - Çın bulmıy ni..., Sezne aldaudan miña ni fayda? Sezne söygänegez aldagan...
  Gäühär trubkanı kuydı.
  Min utırgan urınımda katıp kaldım. Bu häbär minem yazmışımnıñ tagı ber bäreleşe ide. Açınuımnan tarkalıp, berni uylıy almas häldä şaktıy ozak utırdım. Soñınnan üz-üzemä kat-kat täkrarladım: «Yuk, ul yavız hatın minem söygänem tügel. Ul mine azdıruçı cen-päri kızı. Minem söygänem-mähäbbätem Gölnisa gına, yörägemdä anıñ urının berkem ala almas».
  
  Soñgı oçraşu
  Häzer min üzemne nık kıynaludan imgän-gändäy toyam. Gölnisam mine onıtıp, başka beräüne üz itte, äşnälärem-duslarım, mine kimsetep, kükrägemneñ iñ neçkä toygıların ğaybätkä äyländerep, köldelär, ä Mariyä digän yuha hatın-kız mine ayausız räveştä mäshäräläde. Keşelärgä ışanıçım bette. Eşemne dä yaratmıym, tik eş-vazifanı ütärgä genä tırışam. Hezmätkärlärem belän dä katışmıym. Äniyemneñ dä «öylän, ğailäñne kor» digän vasıyaten dä üti almıym, çönki min häzer hatın-kızlarga küzem töşmi genä tügel, hätta alardan kurkam da. Min üzemnän dä riza tügel. Gölnisanı yugaltuıma min üzem ğayeple. Läkin Gölnisanı onıtmıym. Anı küräsem, söyläşäsem kilä. Läkin bu tormışka aşmıy torgan ömet kenä, çönki ayırılgan yullarıbız bik yıraklaştı. Läkin Allahı Täğaläneñ kodräte kiñ. Küzgä törtsäñ kürenmi torgan karañgı töndä atılgan yoldıznıñ neçkä yaktılıgı mizgeledäy halät keşe yazmışında bula ikän. İlahım üze oçraştırdı mine Gölnisa belän.
  Öyemdäge yalgızlık-kotsızlıknı min bibliotekamdagı kitaplar dönyasına küçep beraz yämlän-deräm, ä yal könnäremdä, - häzer cäyneñ koyaşlı, cılı könnäre, - yanıbızdagı «Yäşel bakça»da uzdıram. Anda yal itüçelärneñ tıynaklık, sabırlık belän genä äñgämäläşüläre, bakçanıñ tabigate, anıñ huş isle havası mine tınıçlandıra.
  Härkayçan diyärlek min bakçadan kaytkanda elek Gölnisalar yäşägän yortnıñ aksıl yäşel töskä buyalgan kapkasın uzganda adımnarımnı äkrenlä-täm, kayvakıt beraz tuktap ta toram. Küp yördem min bu çibär kapka aşa. Anıñ tege yagı, yağni işek aldı da miña üz yortım kebek yakın. Güzäl kız bulıp Gölnisa şunda ölgerde bit. Ükeneçkä karşı, monda häzer yat keşelär yäşilär.
  Könnärdän ber könne bakçadan kaytkanda ul yäşel kapkanı uzıp barganda şıgırdap açılgan cil kapkadan kulına diplom-sumka totkan yäş hatın-kıznıñ uramga çıkkanın kürdem. Artı belän uram yakka basıp ozak kına kapkanıñ keläsen eläkterep mataştı da miña taban borıldı. Min aptırap kaldım - karşımda Gölnisa tora!
  - Gölnisam, canım, sinme bu? - añar taba atladım, läkin Gölnisa miña omtılmadı, kiresençä, artka çigenä töşte kebek.
  - Gölnisa, sinme bu? - didem tagı da dulkın-lanuımnan kaltıragan tavış belän.
  - Näq üze... - dide ul iğtibarsız gına.
  Şul arada Gölnisanıñ baştan ayak küreneşe-nä küz töşerep ölgerdem. Anıñ tıgız, kalın çäçe elekke kebek ük dulkınlanıp tora. Läkin ul anı hä-zer kıskartkan, ozın tolımı yuk. Östendä gäüdäsenä kileşep torgan ak kofta, zäñgär töstäge yubkası da anıñ sının çibärlätep tora. Elekkegä çagıştırgan-da Gölnisa beraz sulıkkan, añar bala anası töse kergän, - ana bulganın işetkän idem, - bu tös anı tagı da çibärlätä. Küzläre elekke kebek tirän serle tügel, salkınnar.
  - Niçek yäşiseñ, Gölnisam?
  - Alay äytmä...
  - Gafu it, niçek yäşiseñ?
  Niçek cavap birim, dip ahrı, Gölnisa küzlä-ren töşerep ber mizgel uylap aldı.
  - Yazmışıma buysınıp...
  - Ätiyeñ, äniyeñ?
  - Alar da isän-saular, yazmışlarınnan zarlanmıylar. Yäşägän urınnarı Orınburdan yırak tügel Sakmar buyındagı ber avılda.
  - Üzeñneñ yäşäveñ kayda?
  - Orınbur şähärendä. Mäktäptä biologiyädän ukıtam.
  - Monda niçek kilep çıktıñ?
  - Komandirovkaga. Biredä kustovoy pedagogik ukular buldı. Min kürgäzmä däres birdem.
  - Min siña soklanam, däräcäle ukıtuçı bulıp ta ölgergänseñ ikän.
  - Tintäk Sälük kartnıñ ulı ni eşli.
  - Alay atamagız anı, ul minem irem.
  - Gafu ütenäm. Apuş ni eşli?
  - Ul mäktäptä fizkultura ukıtuçısı.
  Söyläşüebezneñ cılılıgı yuk. Äytäse süz-lär küp tä kebek, şul uk vakıtta yuk ta kebek. Äñgämäne niçek dävam itärgä, ni äytergä belmi aptırıym. Mondıy mäğnäsez süzlär belän Gölnisadan ayırılasım kilmi. Söyläşüne dävam ittermäk bulam.
  - Bu yortka nik kildegez?
  - Sagınıp kildem. Şuşı yortta üstem bit min. Elekke kürşelärebezneñ dä hällären belep çıktım.
  - Bezgä nik kermädeñ? Mine şulay tiz uk onıttıñmeni?
  - Äniyemnän ähirät tütineñ märhüm ikänen beläm. Ul isän bulsa, häl-ähvälen belep çıgar idem, bilgele.
  - Min mondıy märhämätkä layıklı tügelmeni? Niçek min sineñ hätereñnän bolay töşep kaldım?
  Minem bugazıma nider kilep tıgıldı, eçem-nän sıkrap, yılıysım kilä başladı.
  - Yuk, onıtmadım, yuk, yuk... - Gölnisanıñ küz-lärendä dä yäş börtekläre yaltıradı. - Yuk, onıtmadım. Min ir hatını. Buydak ir-yeget öyenä kerep yörü kileşä torgan häl tügel. Şunıñ östenä Sez mağazin direktorı ikänsez, minem belän söyläşmäs tä idegez...
  - Cäberlämä mine, Gölnisa. Siña karata gorurlanu mindä berkayçan bulmadı. Min sineñ yanıñ-da kurkak kuyanday mesken idem. Häzer dä sineñ kar-şıñda min biçara. Siña bulgan hisemne añlata almavım da şul meskenlegemnän buldı bit, cankayım.
  - Alay dimä. Min sineke tügel, minem irem bar.
  - Beläm. Läkin ni eşlim? Yöräkkä boyırık birep bulmıy... Soñ bulsa da äytim: «Min sine genä söydem. Sin buldıñ minem kükrägemdä sünmäs ğıyşıkım. Bärep kitüeñ mine nık imgätte. Şul imgänüemnän terelä almıym. Berkemgä dä küñelem töşmi. Sinnän başka berkemne dä yarata almıym. Sine genä sagınam. Äyt, Gölnisa, yäşermiçä, äyt, niçek sin mine şul tıynaksızga alıştırdıñ?
  - Alıştırdıñ, diyüeñ döres bulmas, Ğalim-can. Ber tapkır da miña, sine söyäm, dip äytmädeñ, - dide Gölnisa, häm küzlärennän bitläre buyınça tägäräp töşkän yäşlären sörtte dä, yılamsıragan tavış belän, - äytmädeñ, ber tapkır da «söyäm» dip äytmädeñ...
  - Äyt, Gölnisa, yäşermä, sin Apuşnı söyäseñ-me?
  Gölnisa nider äytergä uyladı, läkin ber mizgel äytimme, yukmı, dip azaplanıp tordı kebek, annan täväkkälläde ahrı:
  - Kündem inde, - dide, annan, - Ul bit minem irem genä tügel, balamnıñ atası da, - dip östäde.
  - Ä min, Gölnisam, berkemgä dä öyränä dä, künä dä almam, möğayın.
  - Alay däşmä miña, kiräkmäs. Min sineñ Gölnisañ tügel inde. Bu süzläreñne vakıtında äyt-kän bulsañ, şul könne ük sineke bula idem. Yuk, äyt-mädeñ... - dide ul yılamsırap.
  Kinät Gölnisa citdilände, kulındagı kul yaulıgı belän küzlären sörtte dä:
  - Siña bähet telim, huş bul, - dip saubullaştı da, kitärgä cıyınıp berençe adımın atlap ölgermäde, min anı tuktattım.
  - Gölnisam, bäğrem, - gafu it, başkaça atıy almıym, - Siña, can kisägem, soñgı süzem şul: tormışıñda avırlıklar, küñelsezleklär çıga kalsa, min sineñ yaklauçıñ häm yärdämçeñ.
  Gölnisa kitte, min karaçkıday basıp kaldım.
  Ällä minem katıp karap toruımnı toyıpmıdır, ällä miña karata yörägendä saklangan hisları kuşkangamıdır, tuktap, miña taba yarım borıldı da, uñ kulın başı biyeklegenä kütärep ike tapkır seltä-de dä, bu ğazaptan tizräk kaçıp kotılıym, digändäy, kızu häm ere atlap kitep bardı. Häm çattan borılıp, yuk buldı. Şunıñ belän minem öçen bar da bette.
  
  Ana batırlıgı
  «Kötüennän ayırılgan
   sıyır, büregä tap bulır»
   Tatar halkınıñ äyteme
  Ätiyemneñ:
  - Cäüdät ulım, tor, - diyüen işetsäm dä, täm-le yokımnan ayırıla almadım. İrkälänep, nider mıñgırdadım da, yurganımnı östemä tarta töşep, tagı da yokıga kittem. Anıñ tagı da kabatlap,
  - Ulım, siña äytäm, tor, tiz genä! - digänen dä işettem, läkin tañ yokısı mine şul qadär oyıtkan, küzläremne aça almıy gamsez yata birdem.
  Läkin anıñ östäp,
  - Karaborın tabıldı, - bez sıyırıbıznı şulay atıybız, - diyüe mine şul qadär siskänderde ki, min urınımnan sikerep torganımnı sizmi dä kaldım.
  - Kaya yörgän ul Zimagur, - didem min ätiyem-neñ Karaborınga birgän yaman kuşamatı belän atap, küzläremne yodrıklarım belän ua-ua.
  - Anı balıkçı Sabir babay Büreavız aldın-dagı Kuştiräk yanında kürgän. Bozauı da bar, di.
  - Bozauı da bar, dip äytä diseñme?
  - Äye, şulay, di.
  - Menä şatlık! Bozauı da bulgaç, bigräk tä. Yırakmı soñ ul Büreavız digän urın?
  - Häzer şunda kitäbez, bargaç, belerseñ.
  * * *
  Karaborınnı äti kürşe urıs avılınnan bıltır közne kitergän ide. Şul vakıttan birle ul bezneñ sıyırıbız. Bıyıl yaz berençe tapkır avıl kötüenä yöri başladı. Anı kötüdän karşı alu, öygä alıp kaytıp abzarga yabunı äniyem miña yökläde. Öçençe könne kiçen Karaborınnı kötüdän karşı alırga beraz soñlagan idem. Min kilep citkändä avıl yanındagı zirat buyınnan, - kötüebez şunda kayta, - hayvannar tarala başlagannar ide inde. Öy canlı sıyırlar söt belän tulgan imçäklären çaykıy-çaykıy üz uramnarına borılıp, hucaları yortına aşıgalar. Alarnı anda tämle azık häm huca apadan söt saudıru rähäte kötä. Karaborın ällä nindi hayvan bulıp çıktı: ällä ul tuymas birän, ällä bezne, hucaların, yäisä abzarın yaratmıy, şaytan belsen, tup-turı öygä kaytmıy, kötü avılga kaytıp citkäç, yakka şılırga tırışa. Kötügä karşı çıgıp, alıp kaytmasañ, kayadır ozak kına yörep, yartı töndä genä kaytıp kerä. Äniyemneñ miña anı kötüdän karşı alırga kuşue şuñardan ide. Öçençe könne dä şulay buldı, minem soñga kaluımnan faydalanıp, kayadır kitep ölgergän ide. Avıl uramnarına taraluçı sıyırlar arasında min Karaborınnı kürmädem. Başta zirat oçınnan başlangan uramga küz saldım, Olı uram yagına da karadım. Tıkrıklarnı da karaştırıp çıktım. Karaborınnı bersendä dä kürmädem. Ay, bu, açuım da kilmägäye, ätiyem äytmeşli, zimagur hayvan, möğayın, Kirtäle tugayga şılgandır, dip, anda çaptım. Eñger-meñger töşä başlasa da, anıñ yarınnan tugay uç töbendä kebek açık kürenä - anda utlap yörüçe hayvannar kürenmäde. Çaba-yögerä tagı da avıl uram-tıkrıkların karaştırıp çıktım da, Karaborınnı taba almau ğarlegemnän yanıp-köyep, karañgı töşkäç kenä öygä kaytıp cittem. Min kürmi kalganmındır, bälki kaytkandır, dip ömetlänep, abzarga da kerep çıktım. Yuk, kaytmagan, kıdrımcan. Monıñ öçen miña şeltä eläkte, bilgele, läkin min üpkälä-mädem, çönki min üzem ğayeple idem.
  Şul kiçtän Karaborın yugaldı - tönne dä, irtägäsen köndez dä, ikençe könneñ tönendä dä kaytmadı.
  Nindi bulsa bäla-kazaga oçramadı mikän, dip, äti irtägäsen eştän kalıp, brigadadan at alıp, kır-bolınnardan, urman tugaylarınnan ezlä-de, kötügä kilep kuşılmadı mikän dip, kötü yöri torgan Kuşkül yılgası buyın da yörep kayttı. Karaborın tabılmadı. Bu häl barıbıznı da poşınuga saldı. Min kötüne karşı alırga soñlamasam, Karaborın yugalmas ide. Bu häsrättän min üzemne kaya kuyarga belmi yördem. Kiçä yatkaç ta şul kaygıdan ozak yoklıy almıy hafalandım. Ätiyem uyatkanda uyana almıy azaplanuım şuñardan ide.
  Balıkçı Sabir babaynıñ urmanda Karaborınnı kürüe häbäre şatlıgınnan aşıgıp kiyengändä min täräzägä küz saldım. Vakıt irtä äle, koyaş çıkmagan, ofıkta kızıl-al şäfäq kenä kürenä. Äni dä uyau ikän. Öydän çıkkanda, çäy eçep utırırga vakıtıgız yuk, yulıgız aşıgıç, dip, yulda kapkalarsız, dip kulıma täğam tottırdı.
  Äti mine kötep tora ikän inde. Ber kulında tügäräkläp çornagan süs arkan. Mä, monı sin tot, dip, anı miña birde, ä ikençe kulındagı çiläkkä kürsätep, monı min alıp baram, Karaborınga küçtä-näç. Kaytmıy kirelänsä, ul zimagurnı şuña aldap alıp kaytırbız, - di. Çiläktä Karaborınga häzer genä peşkän bäräñge häm tagı nindider tämle azıklar, ikän. Yortıbız avılıbıznıñ urman yagı kırıyında bulganlıktan yanıbızdan uzgan Sakmarnıñ borıngı üzänen çıgıp, avıl keşeläre bäräñgelek cire itep faydalangan uysu mäydannı ütep, urmannıñ olı yulı belän kittek.
  Bez söyläşä-söyläşä barabız. Süzebez küb-räk Karaborın vakıygasına bäyläneşle. Min soraş-tıram, äti cavap birä. Sakmarnıñ bezdän tübän yak agımı buyında - keşe ütä almaslık kuaklıklar häm tıgız üskän biyek, kalın agaçlıklar belän kaplangan urmannı «Büreavız» dip atıylar ikän. Ul urman hakında işetkäläsäm dä, anda bulganım yuk. Bara da belmim. Belsäm dä, üzem genä barırga cörätem dä citmäs ide. Ul urmanda törle-törle kırgıy cänleklär küp, dip, ä şulardan iñ yavız-yırtkıçları bürelär öyere yäşi dip söylilär olılar. «Büreavız»ga kerü aldında yul buyında cirdän ber-bersenä yänäşä çıgıp, üsä-üsä, yuanaya-yuanaya berse ikençesenä kuşılıp, botakların kiñ cäyep üskän ike kart tiräk, utıra, di äti. Alarnı, avılıbız halkı «Kuşagaç» dip atagan. Karaborınnı yaña tugan bozauı belen balıkçı Sabir babay şunda kürgän.
  - Äti, yırakmı soñ ul «Büreavız»? – dim tagı da.
  - Avıldan dürt-biş çakrım çaması bulır.
  Rähmät balıkçı Sabir babayga. Ägär ul kürep ätigä häbär itmäsä, bez niçek ezläp tabar idek ul zimagurnı.
  Balıkçı Sabir babay bezdän ber çat kına arı üzeneñ alaçık kebek kenä öyendä karçıgı Zäy-tünä äbi belän ikäü genä yäşilär. Balaları bulgandırmı, yukmıdır - belmim. Yuktır ahrı. Bulsalar, kaysısı bulsa kaytıp kitär ide - kürgänem dä, işetkänem dä yuk. Avılda tugannarı da yuktır, küräseñ, kem beländer yakın katışıp yäşäülären dä belmim. Olı yäştä bulularınnandır inde, hucalıklarında tavık-çebilärdän başka hayvan totmıylar. Keçkenä pensiyägä fäqıyr genä yäşilär. Äti äytä, kolhoz kayçak az-maz yärdäm itkäli di, läkin tormışlarına citärlek tügel, çönki kolhoz üzeneñ eş-hezmät keşelärenä dä küptän arttıra almıy, di.
  Sabir babaynıñ ber äybät şögıle bar: avılda ul berdän-ber häväskär balıkçı. Kışın-cäyen ul Sakmarda balık tota. Anıñ balıkka yöri torgan mahsus urını da bar ikän, ul, di, äti äytä, häzer bez yul totkan Kuştiräktän yırak tügel Sakmarnıñ kiñäyep tonıp akkan töbägendä, di; anda kämäse dä tora di. Babaynıñ köndez yılga yarınnan vak balık totuın, ä kiçen, töngä karşı, tere azıkka eläkterep ere balıkka karmak ta, yätmä dä salıp kaldıruın äti söylävennän beldem. Soñgarak kalgan çaklarda babaynıñ yätmä, karmaklarına eläkkän balıkların urlauçı käkre kullı adämnär dä bulgalıy ikän, di, äti. Kara tönnän Büreavız yagına barıp yörüe eläkkän balıklarnı vöcdansız adämnärdän elegräk alıp ölgerü öçen ikän babaynıñ.
  Äti balıkçı Sabir babaynıñ añar gına has bulgan häväskärlek ğadätlären dä söyli. Yätmä, karmaklarına bernärsä dä eläkmäsä, yäisä çabak, karakoyrık, taşbaş kebek vak-töyäk kenä eläkkän çaklarda ul aruınnan samsıragan tös belän äkren, avır atlap, buş kalay savıtın arkasına asıp, keşelärne küräse kilmägändäy yak-yagına iğtibar itmiçä, küzlären cirgä teräp, urman yulınnan avıl uramına uza da, üz çatına citkäç, öyenä kerep yugala. Ägär dä inde auı uñışlı bulsa, şunıñ östenä cäyen, çurtan kebek ere yırtkıç balıklar eläkterä alsa, avılga kergändä anıñ qıyäfäte başkaça bula, di, äti. Kemne bulsa oçratmammı, digändäy, yak-yagına yılgır karaştırıp, därtle atlıy. Bite kuyı mıyık-sakal belän kaplangan bulsa da, çırayında şatlık, tonık küzlärendä därtlelek çatkısı yaltırauı kürenä. Ul oçragan ber keşe yanında tuktap, botaklı tal agaçına eläktergän balıkların kürsätep, niçek totuın, nindi azıkka aldıy aluın, sudan niçek tartıp çıgaruın tasvirlap söyli başlıy...
  Çolannı döberdätügä, tañnan min kemgä kiräk buldım ikän, dip, çıksam, di äti äytä, işek tupsası töbendä Sabir babay tora. Möğayın, bügen babaynıñ auı uñışlı bulgandır da, şul şatlıgın miña söylärgä kergänder, dip uylagan idem dä, yalgışkanmın, alay bulmadı. Kulında tal çıbıgına eläktergän balıkları yuk. Cilkäsenä elgän kalay savıtına da küz töşerdem, ul da buşka ohşagan. Bügen babay buş kul belän kaytıp kilä ahrı. Alay bulgaç, nik mine tañnan uyatıp bimazaladı ikän, dip ber mizgel babayga süzsez karap tordım, annan soñ gına sälam birdem. Masayu, maktanu çırayı bulmasa da, anıñ yözendä nindider añlayışsız säyer yılmayu bar ide, - di äti.
  - Sinnän miña, enem, söyeneç poloceno, di.
  - Nik? - dim, ğacäplänep.
  - Karaborınıñnı taptım.
  - Çınmı?
  - Çın bulmıy ni, aldarga min cilbäzäk malay tügel lä.
  - Kaya kürdeñ ul zimagur hayvannı? - dim.
  - Kuştiräk yanında, - di.
  - Kara sin anı, şunda uk barıp citkänmeni, kahär sukkan hayvan.
  - Kahärlämä malkayıñnı. Ul maktauga layıklı, - di, serle häm häyläkär yılmayu belän,
  - Üze dä isän, bozauı da bar, ozın neçkä ayakların çalış-çalış atlap yanında yöri - di, - Häzer ük yöger. Kaya bulsa kitep barır dip äytmim. Kitmäs, şunda uk, kuştiräk töbendä bulır, läkin tiz baruıñ häyerle, di babay.
  - Nik? Ällä yaralanganmı?
  - Soraşıp torma, bar, aşık. İkese dä isän-när - üze dä, bozauı da. Tizräk baruıñ kiräk. Üzeñ belän arkan al, kuıp kına alıp kayta almassıñ, - di.
  - Nik alıp kayta almam? - didem. Babay açıklamadı.
  - Centekläp torma, bargaç kürerseñ - dide dä, artık äytergä süzem yuk, digändäy, borıldı da, uramga çıgıp ta kitte, äybät häbäre öçen rähmät äytergä ölgerä almıy kaldım - di äti.