Latin إبداعي

  Ğıynvarnıñ yegerme bişe - minem öçen onıtılmaska häterdä kalgan karañgı kön.
  Uramda küzne açırmaslık buran, davıl. Utız graduslı salkın. Palto yakañ, ya biyäläyle kullarıñ belän kaplamasañ, borınıñnı häm bitläreñne tuñ-ganın köt tä tor.
  Minem yal könem – şimbä kön ide. Ğadäti öy mäşäqate belän şähärgä çıkkan idem, öşep kaytıp kerdem. Kaytuıma äniyem çäy äzerläp torgan. Vakıtında kayttıñ, - öşegänseñder, çäygä utır, dip kar-şı aldı. Läkin kaynar çäyneñ cılısın toya almadım. İşek aldı täräzäbez turısınnan kemder uzgannı kürep, sırgan fufaykasın östenä ciñelçä genä salıp, äni karşı çıktı. Kötterep kenä kerde. Poçtalon ikän, ähirät tütidän hat kilgän. Hatnı äni çolanda uk ukıgan. Äniyemneñ yöze karalıp kerde.
  - Nindi bulsa küñelsezlek barmı ällä, nik bolay borçıldıñ? - dim.
  Ul:
  - Gölnisa kiyäügä çıkkan, - dide dä, açulanganday hatnı miña bärep, yokı bülmäsenä kerep kitte.
  Gölnisa kiyäügä çıkkan!? - bu häbärne işetü minem başıma tukmak belän sukkanday buldı. Başımnıñ avırtuı yörägemä töşte. Yörägemneñ ärnüenä çıdıy almıy, çäy tabının kaldırıp, aşık-poşık kiyendem dä, nişlärgä, kaya barıp yuanırga belmiçä, davılnı-burannı, çatlama salkınnı toymıyça kittem. Kaya? - belmim. Berazdan kütärelep karasam, min Gölnisa belän kilgälägän «Yäşel bakça», räşätkäle koyması buyınça baram ikän. Tuktadım. Monda da cil-davıl dulıy, kar oça-sebertä. Bakça mäydanı da kotsız, kört belän kaplangan, kayçandır, kemder yörgänlekne kürsätüçe ezlär dä yuk. Botakları, yabaldaşları kar belän sarılgan yalangaç agaç - kuaklar da katıp tuñgannar, äyterseñ alar berkayçan da terelmäslär - yafrak yarmaslar, çäçäk atmaslar kebek utıralar. Cäy könendä kuaklar ışıgındagı yäşel skamyalär dä kalın kar astında kalgannar, tik artları tigez kar östennän tırpayıp toralar. Änä, abaylap beldem, bez Gölnisa belän ikäü genä söyläşep utırgan skamya. Ul da karga çumgan. Bu minem iñ bähetle çagımnıñ istälege. Tuñgan agaç-kuaklıklar şikelle min dä çäçäk ata almam küräseñ.
  Min bähetsez.
  Kükrägemdä yangan ayausız utka, yörägemneñ ärnüenä çıdıy almıy, bakça räşätkäsenä başımnı salıp, sulkıldap ozak yıladım.
  Kayçan öygä kaytkanımnı belmim. Küşekkän kullarım belän azaplanıp çişendem dä, häldän tayıp karavatıma yıgıldım.
  İrtägäsen min avıru idem.
  Un kön temperaturam kütärelep, sataşıp yattım. Vraçlar, salkın tigän, didelär. Läkin bu can teträü näticäse ide. Vraçlar monı belmädelär, üzem äytmädem.
  * * *
  Gölnisanıñ kemgäder çıguı bezne ikebezne dä teträtte - mine dä, äniyemne dä. Gölnisanı yugaltu bigräk tä minem öçen bähetsezlek kenä tügel, kotılgısız bäla da ide. Ä bäla-kaza yalgız yörmi, dilär halıkta. Möğayın, şulaydır da ul, yuknı söylämäs ğıybrätle olılar. Tormışım - yäşäeşem mätälep kitte, hafalı başıma yañadan yaña bäla-kaza kilä genä tordı. Gölnisa hakında kilgän yaman häbärdän soñ äniyem belän ikebez arabızdan kara mäçe uzganday buldı.
  Gölnisanı äniyem dä yarata ide. Açık äytmäsä dä, Gölnisanıñ miña tormışka çıgıp, kilen buluın teläüen tel töbennän belderä ide. Gölnisanıñ yaratmas yagı yuk ide şul. Yörägem ärni, kaya gına kitep yugaldıñ sin, Gölnisam?
  Gölnisanıñ kiyäügä çıgu häbärennän soñ bez-neñ äniyem belän ikebez arabızdagı cılı mönäsä-bätlärebez bozıldı. Äniyemneñ miña açıklıgı bette. Häzer ul minem belän az söyläşä, soraularıma, äytkän süzläremä kıska gına, kisken genä cavap bi-rä dä, şunıñ belän tämam, täfsilläp tormıy. Ähi-räte Häyernisa tütidän kilgän hatların da häzer elekkedäy miña centekläp, täfsilläp ukımıy; üzenä genä yomılıp, yäisä üz bülmäsenä çıgıp, min-nän yäşeren ukıy. Min kay vakıt gorurlıgımnı ciñep bulsa da, Gölnisa hakında närsä bulsa yuk mikän dip, sorıym. Ä ul, barsı da isän-saular, di dä, vässälam. Elek ul, bez Gölnisa belän kürşe kız häm yeget bularak duslarça yörgän zamanıbızda, forsat bulganda, yäisä ikäüdän-ikäü genä çäy eçep utırganda süzdän süz çıgarıp:
  - Minem uy-hıyalımda sin genä. Ozaklamıy un klassnı betererseñ. Alla kuşsa, - sin ziräk yeget, - institutka da kererseñ. Ukıp beterep, belgeç bulırsıñ, - diyä ide.
  Min anıñ äytkännärenä kuanam, läkin läm - mim ber süz äytmim, tıñlap kına utıram. Ul dävam itä: «Annan soñ, Allahı Täğaläneñ kodräte belän öylänerseñ, ğailä korırsıñ», - di. Äniyemneñ bu süzläre mine oyalta. Min aña turı karamıym, başımnı iyä töşäm. Ä ul: «Yarar, kılanma, yeget bulıp ölgergäç, barsı da öylänä», - dip ışandırırga tırışa. Bu gına az, ul söyläven tagı da ozayta. Min yäş käläşem belän kaysı bülmädä urınlaşaçakmın, yatagımnı kaya kuyaçakmın, divarga nilär eläçäkmen, kitaplar şkafın, - ul minem ukırga yaratkanımnı belä, bilgele, - kaya kuyaçakmın - barsın-barsın küzaldına kitergänçä tezep çıga ide. Min oyaluımnan çıgıp kitmäk bulam da, açulanır, dip tuktap kalam. Anıñ söyläve miña barıber küñelle dä ide. Häzer äniyem belän bez yat keşelär kebek yäşibez. Añlıym, äniyemä dä kıyın, anıñ ömete özelgän. Ul häsrätennän töşenkelekkä sabıştı. Läkin miña tagı da avırrak - min Gölnisanı da yugalttım, şunıñ östenä äniyem dä minnän yıragaydı.
  Min üzemne belä başlagannan birle däülät baylıgıbız muldan bulmasa da, iminlek häm yämlelek hökem sörgän öyebezdä kot bette. Hätta anıñ eçe miña häzer karañgılana töşkän kebek toyıla başladı. Äniyem belän ikebez arasında eçkersezlek, açıklılık betü hakında äytep uzgan idem inde. Bezdä häzer kiñäş totu digän närsä yuk, az söyläşüebez miña da avır täesir itä, äniyemä dä, möğayın, şulaydır.
  Gölnisanı yugaltu tetränüemnän sataşıp avıruımnan arulanıp ölgermädem, tagı ber hafa-häsrät kilep bärde. Monısı, ğaybät, digän cirändergeç närsä ide.
  Cämäğatçelekkä çıgara torgan şatlıklı häl bulmaganlıktan, Gölnisa hakındagı häbärne ber-kemgä dä çıgarmadık, eçebezdä sakladık.
  Yaman häbärneñ yulları küp ikän anıñ. Ä ul şuşı atna-un kön arasında şähärebezgä kilep cit-kän genä tügel, bezneñ ğailä tanış - beleşlärebez häm minem yäştäşlärem, mäktäp iptäşlärem, klasstaşlarım arasında taralıp, ğaybätkä dä äylänep ölgergän inde.
  Bu küñelsezlekne äniyem mağazinga çıkkanda işetep kayttı. Nindider küñelsezlek bulgannı min ul işektän kerü belän sizdem. Anıñ yöze borçulı, yılap ta algan ahrı, küzläre çılangan kebek.
  Elekkeçä açılıp cavap birüen kötmäsäm dä:
  - Ni buldı? - didem kurkınıp.
  Äniyem, kükräge tulı häsräten açarday keşese bulmaganlıktan, çıdamlıgınnan çıgıp, anı miña, üzen üpkälätkän buldıksız ulına bulsa da, buşatırga uyladı, küräseñ.
  - Gölnisa häbäre belän tanış-beleş cämä-ğatçelekneñ avızı tulgan, şuña kuşıp sine dä mıskıllap çäynilär ikän, - di. -Ütilçe Şäräfineñ hatını ğaybät kapçıgı Tahirä mine mağazinda tuktatıp ni genä söylämäde. Ul tel bistäseneñ belmägäne dä, işetmägäne dä yuk. Anıñ söylägän-närenä ışanuı da kıyın, bilgele. Läkin yaman süz barıber yöräkne ärnetä. Sineñ ahiräteñneñ kızı Orınburda kiyäügä çıkkan ikän, di. Siña häbär kilmäde meni? - di. Küptännän hat kilgäne yuk, dim, kisken tavış belän aldaganımnı sizdermäskä tırışıp. Kiçä, di, hälen belep, çıgım, dip, Hälimättäygä kergän idem, alarda da şul läçtitne satalar, di. Hälimättäyneñ kızı Saniyä, - sin anı beläseñ, Ğalimcanıñ belän ber klassta ukıdılar, häzer bazar yanındagı kioskta vak-töyäk belän satu itä, - äytä, Gölnisa, Ğalimcanga üç itep kiyäügä çıgam, dip, äytkän ikän, di. Min anda çagımda, yağni bezneñ şähärebezdä yäşägän vakıtında, Ğalimcan artımnan yalagay et kebek çaptı, kitkäç ük onıttı, ike süzlek hat ta yaza belmäde, digän ikän, di. Hälimättäyneñ Saniyäse, podumayış, direktor bulgan, mağazin direktorı ul qadärle borının çöyärgä zur naçalnik tügel lä, dip, oçraganda kürmämeşkä salışıp, isänläşmiçä yakka borılıp kitä, dip Ğalimcannı yamanlıy, di. Ğalimcanıñ alar monda vakıtta ahiräteñneñ kızı Gölnisanıñ küñelen cilkendergän dä, kitkäç, vöcdansız räveştä taşlagan ikän, di. Şuñardan Gölnisa Apuşka tormışka çıkkan ikän, di.
  - Nindi Apuş ikän ul? - didem min äniyemneñ söyläp betergänen kötärlek täqatem kalmıyça.
  - Tintäk Sälük kartnıñ ulı, di. Min işetkä-nemä ışanmadım. Önemme, töşemme bu? - dip aptırap, fiker yörtergä sälätemne yugaltıp, katıp kaldım. Küpmeder şulay torgaç, ğarlegemä çıdıy almıy, tege vakıttagı kebek çıgıp kittem. Kañgırıp, nindider uramnar buyınça bardım, nindider yortlar yanınnan uzdım. Kemnärder oçrap, sälam birdelär, alarnı tanımadım, cavap kaytarmadım. Bar toygılarım minem üzemä yomılgan halättä idem. Küz aldımda Gölnisa basıp tora kebek, anıñ tıynak yılmaygan matur yöze serle küzläre miña yünälgän... Meskenkäyem, Gölnisam, harap bulgansıñ bit, cankayım...
  Kayçan öygä kaytkanımnı, küpme yoklaganımnı belmim. Tañnan uyandım, läkin tora almadım. Başım äylänä, yörägem çatanlap tibä. Hälemneñ avırlıgın äniyem dä añladı ahrı, ber-ike tapkır, tor, eşeñä soñga kalasıñ, disä dä, annan soñ borçımadı. Äniyem çakıruı belän bezneñ bistä vraçıbız kilde. Karagaç, depressiyä, digän näticä yasadı vraç: «S Vami, molodoy çelovek, çto proizoşlo?» - disä dä min seremne açmadım. Mähäbbät häsrätennän ul miña, barıber daru birä almas, eçennän, bälki kölär dä.
  Ähirät tütineñ hatında Gölnisanıñ kemgä kiyäügä çıguı äytelmägän ide. Monı beläse kilü mine borçıp tordı. Çönki Gölnisa minem söygän kızım gına tügel, ul minem balalık dustım da ide äle. Anıñ yazmışına min bitaraf tügel. Başka kilmästäy häl - ul holkı belän totrıksız, dorfa kılanışlı Apuş, eçep-iserep, uramda kilde - kitte süzlär söyläp yörüçe Tintäk Sälük kartnıñ ulı Apuş ikän.
  Klassıbızda Apuş iñ tärtipsez ukuçılar-nıñ berse ide. Däres barışında yaman kılanışları belän ukıtuçılarnıñ teñkäsenä küp tide. Ölgereşe belän dä kuandırmadı. Törtep-suzıp klasstan klasska küçerä kildelär. Añar, un klass beterde, dip tanıklık birep çıgargaç, kotıldık, dip şatlangannardır, möğayın. Mäktäptän tış oçraşu, uyınnarıbızda, yäisä cäyen bolınga, ya balıkka çıgışlarıbızda da Apuş bulsa, bähäs, gauga çıguın köt tä tor ide. Sugış-talaşka atılıp toruçı ğadätle ide ul. Cidençe klassta tämäke tartuçılarnıñ berse ide. Arakı eçep yörgänen, döres, üzem kürmädem, ämma tugızınçı klassta vakıtta uk arakı eçä ikänen işetkänem häteremdä. Oyatsız süzlär äytep kızlarnı mıskıllau añar has ide. Un klassnı betergäç, üzenä käsep taba almıyça tray tibep yörde dä, kayadır kitep yugaldı. Döreslegen täğayen belmädem, nindider sport komandasında futbol tibä ikän, digänne işetkän idem. Ä ul änä kaya - Orınbur kalasına barıp çıkkan ikän, ärsezlege belän Gölnisanıñ başın şunda äyländergän ikän. Üzem öçen genä tügel Gölnisa öçen dä yörägem ärni minem. Äytäse kilgänem şul: Apuş Gölnisaga ber yagı belän dä tiñ keşe tügel. Gölnisa da minem kebek bähetsez ikän.
  Gölnisaga bulgan hisem, yağni añar bulgan mähäbbätem dus-işlärem, klasstaşlarım - äşnälä-rem arasında äşäke ğaybätkä äylänüe mine tagı da avır borçıluga saldı. Häzer elekke kebek yakınlıklar, duslarça katışular bette. Oçraşular siräk, alar da ya uramda, ya kinoda, ya cämäğatçelektä genä bulgalıy. Oçraşkanda söyläşülärendä dä ul vakıttagı kebek cılılık yuk. Äyterseñ aldan kileşep kuygannar, cüzläre yakınça ber törlelär:
  - Öylänep, başlı-küzle buldıñmı inde, ällä haman buydak bulıp yöriseñme? - dilär. Bigräk tä «buydak bulıp yöriseñme? - diyülären yaratmıym. Minemçä «buydak» süze minem kebeklärgä tügel, ä utız-utız biş yäş tirälärendäge ir-atka turı kilä töşä, miña tügel, miña äle 26 yäş kenä. Min dä alarga kırıs kına cavap biräm.
  - Öylängän bulsam, tuyımda bulır idegez, - dim.
  - Häzer bit zaman şundıy, öylänü tuyın yasau ğadäte betep bara. Käläşne alıp kaytalar da, yäşi başlıylar. Yazılışmaular da yış oçrıy.
  - Min andıylardan tügel, hälal cefetemne kürsäter idem, - dim.
  - Ay-hay, ışanıp bulmıy. Kemeñ bulsa bardır, - dip mıskıllap ırcayalar.
  - Yuk, bulmas ta. Min andıy-mondıylardan tügel, min täüfıyklı yeget...
  - Ber neçkä bileñ bardır, bardır, aldaşasıñdır, - dip teñkägä tiyälär.
  Tege, äniyem äytmeşli, ğaybät kapçıgı Tahirä digän hanımnıñ söylägäne döresmeder, yukmıdır, belmim, şulay da Saniyä, möğayın, şulayrak söylägänder, digän uy başımda tudı. Anı mäktäptä ber klassta ukuıbızdan beläm, yuknı-barnı söylärgä yaratuçan kız ide. Ägär ul çınnan da «Masayıp, kürmämeşkä salışıp uzıp kitä» digän bulsa, - bu yalgan. Minme soñ masayuçan keşe?! Klasstaşlarımnı kürsäm, şatlana gına idem. Bazar yanınnan uzganda Saniyä kioskasına tuktamıyça uzmıy idem. Az digändä un-unbiş minut häl-ähvällärne söyläşep tora idek. Häzer Saniyägä dä üpkälädem. Bu süz-häbärdän soñ anıñ belän söyläşäsem dä kilmi.
  
  
  Äniyemneñ vasıyate
  Küp yıllar hıyalında yörtkän ömete özelü häsrätennän, küräseñ, uzgan yartı yılda äniyem nık beterende. Küzlären miña töşergändä min anıñ karaşında: sin buldıksız, äpşämä yeget, şundıy asıl kıznı kulıñnan ıçkındırdıñ, - digän şeltä añlıym. Anıñ häsrätenä ğayeple buluım miña da avır täesir itä. Elek, äle Gölnisadan ömetebez özelmägän çakta: «Kilen hörmätendä beraz gına yäşi alsam da, yazmışımnan qanäğat bulır idem, ägär dä inde yanımda onıgım yögerep yörgänen kürsäm, üzemne bähetle sanar idem,» - dip äytkäli ide, äniyem. Häzer ul miña taläp kuya: kartaydım, hälem yuk, öy eşlären alıp baru miña avır, kilen kiter, - di. Soñgı ike-öç ayda, ällä yaz mizgele täesir itte mikän, äniyem avıruga sabıştı. Ya, tınım kısa, di, ya kükrägem avırta, di, öydän çıkmıy, diyärlek, könneñ küp vakıtın divanda yatıp tora. Başım äylänä, dip tä zarlana. Vraçlar çakıram. Kilälär, karıylar, darular yazalar, läkin, sälamätläner, dip kuandırmıylar. Kartlıkka daru yuk, digän şikelle, yäşeneñ olılıgına sıltıylar.
  Ber könne eştän kaytkaç, äniyem mine çakırıp aldı da, divanga yanına utırttı.
  Ulım, - dide ul äkren, hälsez tavış belän - minem yäşär könnärem küp kalmagandır inde. Siña soñgı möhim süzem, balakayım, şul: «Sin, ulım, öylän. Gölnisanı uylap häsrätlänep yörmä. Siña ul yuk inde. Üzeñä tiñne tap ta, öylän. Dönya ğomer-ğomerdän şulay kilgän, şulay barır da. Yegetlär citkäç, öylänä, kızlar ölgergäç, kiyäügä çıga. Yalgız yäşäü zäğıyf bulmagan keşegä has tügel. Siña Gölnisa kebek kız bala tabılmas. Barıber öylän. Tabiğat yarattırır, öylängäç ük bulmasa da, bara-bara yaratu kiler, balalarıñ bulgaç, bigräk tä», - dide ul söylävennän arıganday süzen beterep.
  Min telsez kebek läm-mim ber süz äytmi utırdım. Vasıyatenä rizalıgımnı belderep, «yarıy» dip äytä almadım meskenkäyemä.
  Şundıy uk, läkin başkaçarak äytelgän, kiñäş-näsihätne tagı ber tormış ğıybrätenä bay, ihtiramga layıklı olı keşedän dä işetergä turı kilde.
  Bik tä mäşäqatle eş könnäremneñ berse ide. Eşemdä minem irekle grafik. Ğadättä töşke aş vakıtında äniyemneñ hälen belergä min öygä kaytıp kiläm. Ul könne kayta almadım. Mağazinıma kiräkle söyläşülär öçen öç bazada buldım. Anda berniçä möhim dokumentlarnı räsemläştergäç, säüdä bülege naçalniğı oyıştırgan kiñäşmägä çaptım. Kiñäşmädä, ğadättägeçä, zur mäsälälär bulmasa da, lıgırdau küp buldı, vakıtım äräm uzganga açınıp, kıbırsınıp utırdım. Kiñäşmä betär-betmäs şılıp, mağazinıma yögerdem. Eş-säüdä barışın soraşıp, ämerläremne urınbasarıma tapşırıp, - Säüdä bülege başlıgı prikazı buyınça ul mağazinnı yabıp-bikläp karavılçıga tapşıru vazifasın üti, - eş könemne tämamlap, öygä kaytırga yulga çıktım. Kabinet - kontoralarnıñ tınçu havasınnan uramga çıkkaç, aruımnı sizdem. Cäy başınıñ ayaz, cılı kiçe - saf hava sulıy-sulıy cäyäü genä kaytırga uyladım. Üz ayaklarım belän min ğadättä 25-30 minutta öydä bulam. Kinät kötelmägän oçraşu!
  Uramnıñ tege yagına çıgıp, tıkrıkka borılıym digändä mine:
  - Ğalimcan ulım, bu sinme? - digän tavış tuktattı. Kütärelep karasam, karşımda şaktıy bökräygän gäüdäle olı yäştäge ber adäm küzlären çekeräytep miña karap tora. Çikälärennän ük başlangan sakalı yözen yapkan, käğazdäy ak çäçläre tälpäge astınnan mañgayına töşkän. Çak tanıdım - Sälimgäräy babay bit bu! Koçaklap aldım üzen.
  - Sin, närsä... Sälimgäräy babayıñnı onıttıñmı ällä? - di. - Bulır ul, onıtırsıñ da, küptän küreşkänebez yuk bit, - di, - şunıñ östenä sin mağazin direktorı bulgaç, bigräk tä.
  - Yuk la, Sälimgäräy babay, sin bezneñ onıtırday keşebez tügel. Kinät kenä kemder isememne atagaç, aptırap kaldım. Sin ikänseñ. İsän-saumı, Sälimgäräy babay?
  - Allaga şöker, kartlık citsä dä, üz ayagım belän yörim äle.
  - Olı ciñgi niçek?
  - Yäşenä kürä äybät kenä yöri. Ayaklarım avırta, dip zarlana zarlanuın. Kartaygaç, bar keşeneñ dä ayak-kulları sızlıydır inde.
  - Närsädän ikänen belmim, kayvakıt minem dä ayaklarım sızlaştıra, ällä hava torışı üzgärüdän mikän. Üzeñneñ könküreşeñ niçek? Mağazin direktorı bulgansıñ ikän dip işetkän idek. Döresme?
  - Naçalstvo direktorlıkka dimläde. Riza buldım. İkençe yıl eşläp yörim.
  - Yarıy, yarıy, molodis, sin maktauga layıklı. Äniyeñneñ häle niçek? Äniyeñ hakında olı ciñgiyeñ, avırıp tora ikän, digän ide.
  - Häle şäptän tügel. Soñgı vakıtta, hälem yuk, dip zarlana. Kübräk yatıp tora.
  - Täğayen avıruı barmı?
  - Vraçlar, kartlık hälsezlege, dilär.
  - Şuşı arada olı ciñgiyeñ belän hälen belergä barıp çıgarbız, Alla kuşsa.
  - Kilegez, Sälimgäräy babay, kilegez, sezne kürep bälki küñele kütäreler. Anıñ küñele bik boyık.
  - Sälimgäräy babay, - min anı bala çagımnan uk şulay atıym, - ätiyemneñ olı abzıyı. Küp yıllar elek, yäşräk, eş keşese bulgan zamanında, bezneñ mönäsäbätlär yakınrak ide. Bezgä, yätim ğailägä, köz könnärendä, kışka häzerlekkä kişer, käbestä, bä-räñge kebek yäşelçälär kitergälägäne bügendäy häteremdä. Anıñ yärdämçel, igelekle keşe ikänlegen äniyem söylävennän dä beläm. Ul çakta alar bezdän ber çat kına arı agaçtan korılgan barakta toralar ide. Soñınnan şähärneñ bezdän şaktıy yırak bistäsendä üz yort-hucalıkların ämälläp, anda küçtelär. Bezgä yakın yäşägän çaklarda bez äni belän alarda, alar bezdä yış kına kunakta bulgalıy idelär. Ätineñ yıllıgın iskä töşerü mäcleslärendä olı ciñgi belän Sälimgäräy babaylarnıñ urınnarı öyebezneñ türendä bula torgan ide. Mäclesneñ kayberlärendä, - mulla abzıy bulmaganda, küräseñ, - Sälimgäräy babay moñlı köyläp, urını-urını belän süzlären nık suzıp, qorän ukıganı häteremdä kalgan. Min üsä töşep, äniyem kul arasına kerä başlagan yäşläremdä, alar kartaydılar, - şuñardanmıdır, ällä alarnıñ häzer bezdän yırakta yäşägänleklärennänmeder katışular sirägäyde, ä soñgı berniçä yılda bötenläy küreşkänebez dä bulmadı. Babaynı tanımıy toruımnıñ ber säbäbe şuldır. İkençedän, babay nık kartaygan: çäçen, sakal-mıyıgın çal baskan, gäüdäse nık bökräygän, küreşkändä toydım, kulları da kaltırıy ikän. Babaynıñ tormışıbız, yäşävebez hakındagı soraularına cavap birep ölgerä almadım, ul näübättäge soravı belän mine aptıraşta kaldırdı.
  - Niçä balañ üsä inde?
  Kauşavımnı sizdermäskä tırışıp, tiz genä cavap birergä aşıktım.
  - Min äle, babay, öylängänem yuk. Öylänsäm, tuyım bulır ide, ä sez qaderle kunaklar rätennän türdä utırır idegez.
  - Öylängänem yuk äle, dideñme? Döres işet-temme?
  - Äye, Sälimgäräy babay, öylängänem yuk äle.
  - Kitçe... Bulmas, ışanmıym.
  - Çınlap äytäm, babay...
  - Yäşeñ küptän citkän, niçek alay biçäsez yöriseñ? Äniyeñ olı yäştä, añar da kilen hezmäte kiräk vakıt. Yalgız kalıp, kañgırıp yörgän ata kazday, biçäsez yäşäüeñneñ säbäbe närsädä?
  - Vakıt yuk, Sälimgäräy babay.
  - Yuknı söylämä. Hatınsız yörgän ir-atnı yögänsez atka tiñlägännär borıngılar. Yäşe citkäç, yeget keşeneñ öylänep hälal cefetle buluı häyerle. Vakıt yuk imeş, adäm balası ışanırlık süz tügel. Änä, bezneñ Hälimneñ, - sezneñ yäşegez arası ber genä yıl, - ike balası üsä inde. Balaları şundıy maturlar, ziräklär, belmägän närsäläre yuk. Babay, äbi, dip artıbızdan kalmıylar. Allaga şöker, kilenebez dä äybät, kileşep, sayraşıp yäşilär.
  - Beläm.
  - Belsäñ soñ, belüeñnän ni fayda. Yäşeñ utızga citep barganda buydak bulıp yöriseñ, hatı-nıñ bulunıñ yämen belmiçä yäşäü yäşäümeni ul. Vakıt yuk, diyüeñ belän babayıñnı ışandıra almas-sıñ, balakayım. Marcalar belän bozılıp yörmä-gäyeñ. Tıñla babayıñnı, ozak öylänmiçä yörüneñ şundıy yaman yagı da bar bit äle anıñ - balaga soñga kalasıñ, - dide babay soñgı süzlärenä basım yasap, - olı äti bulıp, bişek tirbätep utırırsıñmıni
  - Sälimgäräy babay...!
  - Yuk, yuk, balakayım, ışanmıym, aklanırga tırışma...
  Süzebez minem canımnı ärnetkän mäsälägä küçüe käyefemne bozdı. Gölnisa belän ikebez arabızdagı facigale hälne añar söyläp birä almıym bit inde, söyläsäm dä añlamas ide. Min süzne kıskarttım.
  - Tuyım bulsa, sezne kaldırmam, türemdä utırırsız, - didem dä, yuk sıltaunı bar itep, aşıgam, dip, olı ciñgi belän äniyemneñ hälen belergä kilülären ütenep kitep bardım.
  - Barırbız, barırbız, Alla kuşsa, küptännän cıyına idek, buşrak vakıt taba alganıbız yuk. Äniyeñä bezneñ sälamnärebezne, añar sälamätlänüen telüebezne tapşır, - dide babay min yulıma kuzgalganda.
  Babay belän olı ciñgi, zur bähetsezlekkä karşı, kilep ölgermädelär. Ber atnadan äniyem, meskenkäyem, märhüm buldı.
  * * *
  Halkıbız ğoref-ğadätläre kuşkança olı ciñgi häm Sälimgäräy babay yärdämendä İslam dinebezneñ bar kiräk ukuların ukıtıp cirlädek märhümäne. Sälimgäräy babay täqdime häm kuşuınça cenazadan soñgı mäcleslären dä uzdırıp huşlaştık äniyem belän - ruhı şat, urını cännättä bulsın meskenkäyemneñ.
  Ozak kına uylaştırgaç, äniyemneñ kiñäş-vasıyateneñ döreslegenä, Sälimgäräy babaynıñ äyt-kän fikerlärendä tirän mäğnä barlıgına inandım. Yalgızlık adäm balasına kiräkmäs häm avır häl ikän. Monı min işetep tä, kitaplarda ukıp ta belä idem, bilgele. Läkin akılım belän küzaldıma açık kiterä almıy idem äle. Şunıñ östenä yalgızlık miña kilmäs kebek ide. Çönki hıyalımda Gölnisam bar, bez ber-berebezdän ayırılmıy yäşär-bez kebek ide. Häzer Gölnisam da yuk, äniyem dä bu fani dönyadan kitte. Yalgızlıknıñ yaman halät ikänlegen min tormışımnıñ här mizgelendä toyam.
  Yalgızlıktan adäm balasın Allahı Täğalä üze saklasın!
  Nihayät, min üzemä ohşagan ber tutaşnı tabıp öylänergä kiräklek fikerenä kildem. Läkin kemgä?
  Bergä ukıgan, läkin haman äle üz şähsi tormışların kormagan klasstaş kızlarnı iskä töşe-rep, yeget hise küzlegennän karap çıktım, eşemdä, cämäğatçelektä miña tanış tutaşlarnı da küzal-dımnan kiçerdem. Barsı da tulıp, peşkän çiyädäy maturlar häm güzällär. Min üzem dä yaraksızlardan tügel, cämäğatçelektä dä kürenekle yeget, eşemdä dä üsep baruçı yäş keşe. Täqdim yasasam, kire kakmaularına ışanam. Läkin küñelem alarnıñ kay-sısına bulsa yünälsä, küzaldıma Gölnisa kilä dä basa, ä ul, güzäl tutaş, nindider toman sıman pärdä artında yugala.
  Min Gölnisadan başka berkemne dä söymäm-der häm, möğayın, öylänä dä almam, küräseñ.
  Läkin adäm balası yalgışlıklardan mährüm tügel ikän. Nindi gönahlarım öçender, monı Alla gına belä, miña tagı ber faciga kilde - Mariyä Nikolayıvna digän yuha hatın-kız mine azdırdı häm vöcdansız räveştä mäshärä itte. Min söygän eşemne häm mağazinımnı taşlap kitärgä mäcbür buldım.
  Usal hatın
  Hatın-kızlarga karata kire mönäsäbätemne nıgıtuçı tagı ber yaman häl-väqıygane tasvirlamasam, ukuçılarım mine añlamaslar.
  Direktor bulıp kilgändä mağazinnıñ eş kollektivı äğzalarınıñ kübese hatın-kızlar ide - mine, töskä-buyga kileşle kürkäm yegetne, - ul vakıtta miña 26 yäş kenä ide äle, - huplap karşı aldılar. Prilavka artında eşläüçelärneñ barısı da hatın-kızlar bulıp, kübräge yäşlekläre belän masayıp, çibärlekläre belän gorurlanıp toruçı tutaşlar ide. Mine kürgäç, alarnıñ kayberläreneñ yörägendä miña karata ğıyşık hise kebek närsä kuzgalgandır, möğayın. Monı min täğayen belmäsäm dä, beraz sizgälädem, ä soñınnan alarga iğtibarım bulmagaç, - ä min Gölnisadan başka berkemne dä söyä almam ahrı, - üpkäläüçeläre dä buldı kebek.
  Mağazin direktorı vazifasın min säüdä eşendä küp yıllar hezmät itkän pensiyä yäşendäge apadan aldım. Soñınnan, kollektivta söyläülären-nän anıñ taläpçän, läkin vakçıllı naçalnik bulganlıgın beldem. Anı monda yaratmagannar. Ber-ike tapkır «baba-yaga» dip atap iskä töşülären dä işettem.
  Mağazinda minem öylänmägän yeget ikänlegem-ne tiz beldelär, bälki belergä tırışuçılar da bulgandır!
  Başta üzem yakında bulsam da, bulmasam da, mine zurlap, Ğalimcan İshakoviç, dip atıylar ide. Direktorlıgıma ber yıl çaması uzgaç, üzara mine başkaça atauların da beldem. Monı miña Häyrulla abzıy citkerde.
  Häyrulla abzıy ğomer buyı bazarda kioskta satuçı bulıp eşlägän. Häzer olıgayıp, pensiyä yäşenä citkäç, daimi eşen taşlagan. Mindä ul yartı eş hakına atnaga ike kön it çaba. Berkönne skladta gruzçik yegetlär yuk çagında kolagıma gına üzeneñ borçıluın äytte:
  Ğalimcan enem, siña küptännän şunı äytä-sem kilep tora, - di häm kem bulsa monda kermi mikän digändäy, işek yagına karana-karana tavışın äkrenläytä töşep dävam itte. - Sin yäş bulsañ da direktor, üzeñne podçinennıylardan kimsettermä. Naçalnik bulgaç, naçalnik bul. Üzeñ mağazinda yuk çagında satuçı kızlarıñ sine olılap Ğalimcan İshakoviç, dip, atamıylar, naş «ubecdennıy holostyak» kına dilär. Naçalniknı alay atau kileşmi bit, - di.
  Häyrulla abzıynıñ turı süzenä açulanmadım, läkin häbärenä küñelem bozıldı. Buydaklıgım monda da mäshärägä äylängän ikän.
  Mağazinda ber yıl çaması eşlägäç, it-balık bülege mödire Gayşä apa kinät kenä pensiyägä kitep bardı. Üz vazifasına bik citdi mönäsäbätle, olı yäştä buluına karamastan, energiyäle, eşendä citez, hezmäten, yöklämäsen belüçe bülek mödire ide Gayşä apa. Şul sıyfatları öçender inde anı kollektivta ihtiram itälär, aña Gayşä Ğarifovna, dip kenä endäşälär. Mağazinımda direktorlık itüemdä ike tapkır şaktıy katlaulı hällär buldı, ikesendä dä mine Gayşä apa kotkardı. Soñınnan aulagrak urında oçratıp:
  - Ğalimcan enem, keşelärgä ışanıp eş itärgä kiräk, säüdä eşendä başkaça bula almıy, - dide miña.
  Rähmät anıñ kiñäşenä. Miña bu fayda gına buldı. Gayşä apa, pensiyägä kitäm, digäç, min beraz kurkınıp kaldım. Yätim kalam kebek toydım üzemne, pensiyägä kitärgä aşıkmavın ütendem. Zarplatañnı arttıram, dip tä äytep karadım, läkin künderä almadım.
  - Yuk, kala almıym, minnän başka onıklarımnı karauçı yuk, - digänen genä işettem.
  Gayşä apa kitüenä ber atna çaması vakıt uzgaç, şähär säüdä idaräse kadrlar bülege mödire üze şaltırattı:
  - Karşı alıgız, mağazinıña yaña bülek mödire cibäräbez, - di - yugarı beleme dä bar, bülek mödire bulıp ta eşlägän stacı da bar, harakteristikası da yahşı, sınausız alabız. Naçalnik şulay kuştı, - di. Häryaktan äybät kadr, imeş. Bulsa soñ, ul bit miña eşkä kilä, başta anıñ belän miña söyläşergä kiräk ide, dip äytergä uylagan idem açulanıp, «Bu mäsäläne naçalnik üze häl itte, prikaz bar inde», digäç, karışıp tormadım. Prikaz bulgaç, karışudan ni fayda, söyläşüne, kilsen, kötäm, diyüem belän tämamladım.
  Yartı säğat tä uzmadı, kabinetımnıñ işege törtüdän kiñ açılıp kitte. İşektä ber kürü belän ir-atnıñ küñelen cälep itärdäy 24-25 yäşlärendä-ge çibär hatın-kız kürende. Mağazin hezmätkärlä-rendä miña nindi bulsa yomış belän kergändä işekne başta şaku, annan anı beraz gına açıp, Ğalimcan İshakoviç, mömkinme? - dip sorau ğadät-längän. Bu çibär şakımadı da, soramadı da. Miña taba ber-ike adım atlagaç, başın gorur kütärep, masayganrak tavış belän:
  - Vı budete Ğalimzan İshakoviç? - dide. Min «äye» diyüemä - mine Sezgä eşkä cibärdelär. Şaltratkannardır, dip uylıym, - dide ällä nindi kılanu tavış belän.
  - Şaltrattılar, - didem min sabır gına häm östälneñ divar yagı oçına kuyılgan urındıkka ımladım. - Utırıgız. Ul östälgä minem karşıma şähär säüdä bülege naçalniğı prikazı kopiyäsın häm pasportın kuydı. Tanıştık – anı Mariyä Nikolayıvna dip atıylar ikän.
  Min mağazin direktorı gına tügel, öylänmä-gän yeget tä bit äle. Östälemä kilep citkänçe kızkayga küz salıp ölgergän idem inde. Ul kilep utırgaç, mañgay astınnan gına añar tagı da küz yörtep aldım. Kızkay soklanırlık ide. Citmägän cire yuk, diyärlek. Ayak sıyrakları sın ostası sılaganday kileşle, yarım tügäräk kükräkläre, äyterseñ, maturlık öçen mähsus yabıştırılgannar. Dulkınlanıp torgan aksıl-sarı çäçe mañgayına töşep, anıñ söttäy ak yözen tagı da çibärlätä. Läkin şunı da äytmi bulmıy, 24-25 yäşlärdäge tutaşnıñ yalt-yolt itep torgan yılgır küzlärennän - zähärlekmeder, ällä täkäbberlekmeder, täğayen añlap bulmıy - nindider ğalämät börkelep torganlıgı toyıla.
  Yaña bülek mödire bik eşlekle häm yılgır kızkay bulıp çıktı. Berençe könnän ük it-balık bülegendä üzgäreşlär kertä başladı. Prilavka artındagı suıtkıçlarnı artkı işek yanına küçertte. Elekke urını nik yaramadı, dip soragan idem, bik mäğnäle fiker äytte: «İşekkä yakın bulsınnar, gruzçiklarga prilavkalar buylap yörergä bulmasın», - dide. Başka üzgärtülärenä dä uñay añlatmalar birde. Kul astındagı hezmätkärläre dä (satuçıları, diyüem) anıñ belän rizalar, küräseñ. Ber karasañ, prilavka astında kapşana, ikençe karasañ, kızların cıygan da nider añlata. Ozak ta ütmi anıñ zifa gäüdäse skladta, yäisä bazadan kilep, artkı işekkä terälep tuktagan yabık yök maşinası yanında kürenep kala. Süzgä, söyläşülärgä dä tiz kuşılıp kitüçän ikän kızkay, şunıñ östenä ul süzgä dä tapkır da, cor da ahrı, anıñ yanında gruzçik yegetlärneñ şarkıldap kölgän çakları da bulgalıy. Läkin alar belän anıñ bik yakınayıp açılıp söyläşüläre miña ohşamıy. Ällä könläşäm inde? - şaytan belä. Minem belän kıznıñ möğamäläse ällä nindi - dorfarak, dip äytimme, bez anıñ belän ber däräcädäge keşelär kebek, miña karata añarda tartınu, uñaysızlanu digän närsä yuk sıman.
  Könnärdän ber köne, mindä eşli başlavına küp bulsa unbiş-yegerme könnär çaması bulgandır, ğadäti energiyälege belän kabinetımnıñ işegen kiñ açtı da:
  - Ğalimzan İshakoviç, çıgıgız äle monda, - di taläpçän tavış belän.
  Nik ikänen belmäsäm dä, işekkä yünäldem. Busaganı atlap ölgermädem:
  - Äydägez äle minem belän, - dide dä, mamıktay yomşak kulı belän minem söyäkçel kulımnan nık eläkterep, köysez balanı söyrägändäy azık-tölek skladına taban alıp kitte.
  Häyrulla abzıy it çaba ikän. Berniçä alyumin ärcä çabılgan it belän tulı
  - Gruzçik yegetlär yazılgan produktlarnı kite-rergä bazaga kitkännär. İtçe abzıyga kuşa almıym, kızlarımnıñ da eşe kısırık: zalda halık, it çıgarıgız, dip dulkınlana. Äydä, totıgız ärcäneñ tege oçınnan! - dide dä it belän tulı ärcäneñ üz yagın kütärä dä başladı, - prilavka artına çıgarıyk!..
  Başta tutaşnıñ boyırıgınnan aptırabrak kalsam da, buysınırga turı kilde. Çınnan da, başka çara yuk bit. Şulay da eçemnän genä: «ay, zähär kız!» - dip uylap aldım açulanıp. Artlı-allı totıp it belän tulı ärcäne prilavka artına çıgarıp kuydık. Annan tagı berne çıgardık. Öçençesennän kotıldım, gruzçik yegetlär kaytıp cittelär - bu alarnıñ eşe.